مېن آزاد بۉلدیم، لېکن حیاتیم و یاشلیگیم عوضیگه
مها
سۉنگّی ایگنه تېریم نینگ چرچاق و هاریگن ایلدیزیدن اۉته‌یاتگن اېدی و بو یانیش حسّی باشقه یانیش حسیاتلریدن فرق قیلردی. مېن شونده‌ی بیر هیجانلنگن اېدیم، اۉزیمده یانیش حسّی یۉق اېدی و مېن اۉتمیشده بیر جایگه کېتگن اېدیم، بیر نېچه ییللر آلدین، آیلر آلدین … مېن، مېن تیریک قالدیم، تیریکمن. تۉغریسینی سۉره‌سنگیز، بونده‌ی تیریک قالیش بعضن اۉزیم نینگ کۉزلریمده سیز کوتمه‌گن حادثه‌لر یره‌تردی، کېتگنلر کتابی «رفته‌گان کتابیده» اۉقیگنیمدیک تیریک قالگنلر معجزه‌سی کبی.
و مېن هر بیر گل آیینه قرشیسیده تورگنیمیده، اۉزیمدن اۉزیم سۉره‌یمن: قیز! سېنینگ باشینگ آرقه‌سیده قنچه حادثه‌لر بار؟ اۉشه ییللردن بېری نیمه‌لر کېلیب – کېتدی؟ لېکن، سېن قالدینگ، کوره‌ش اوچون قالدینگ، تجربه قیلیش و یشش اوچون قالدینگ. هه، قالدیم، حیات حقیده کۉپراق بیلیش اوچون، بو دېوارسیز مکتب. مېن کۉپراق اۉرگنیشگه اینتیلدیم و بو تشویش مېنی بو ناتېکیس یۉلده دوام اېتیشگه اونده‌دی. کۉپ روایتلرنینگ راویسی بۉلگنمن. اۉز لاییگه اچّیق و مشقت سالگن و بو اَینچلی قسمتدن قوتولیب بۉلمه‌یدیگن آدملرنینگ کویدیروچی و اضطرابلی حکایه‌لری. اۉزیمچه اۉیله‌دیم، بو سفر، بو مرته اۉزیم نینگ حکایه‌م نینگ حکایه‌چیسی بۉله‌من. و شونده‌ی بۉلدیکی، بیر نېچه کوند‌ن بېری یازه‌یاتگنده قۉللریم تیتره‌یدی و باشیمده آغریق لشکری یوره‌دی. اېرته‌گه ینه یازیش اوچون سطرلرنی اۉچیریب تشله‌یمن و…
قَیته چیزه‌من و تیکان‌زار قَیسی قدمنی بیرینچی قدم دېب حسابلش کېره‌ک، دېب اۉیله‌یمن. حکایه‌نی کۉز قاره‌چیغیده چره‌قلب تورگن عمر ییللریدن، اۉن بیر یاشدن، اۉزیمنی تنیگن تانگدن یازه‌من و باشله‌یمن. عنعنوي و مردسالار عایله‌ده یشش هر بیر قیزگه، بۉیی سېکین اۉسیب، اۉز یۉلینی تاپگن هر بیر یاشگه آسان بۉلمه‌گن. مېندن بۉلمه‌گن، مېنگه تېگیشلی بۉلگن بیر قنچه آزادلیکلر، لېکن مېن بو «اختیارسیزلر»نینگ هیچ بیری نینگ خیالیده اېمس اېدیم، اولردن بیری، «باشقه اېندی مکتبگه کېتمه! سېن کته بۉلگنسن» دېب ایتیش اېدی. عایله نینگ قیزلری هیچ بیری مکتبنی بیتتیرمه‌گن اېدیلر. اولرنینگ ایچیدن بیراو بیر مرته مېندن سۉره‌گن اېدی: سېن نیمه بۉلیش اوچون مکتب اۉقیماقچیسن؟ جوابیگه اۉزیم اوچون «آدم» بۉلیشنی خواهله‌یمن دېب ایتگن اېدیم. البته اوشبو جواب او و اونینگ همقطارلری اوچون کولگیلی و مسخره اېدی. بو عایله‌ده قیز بۉلیش نیمه‌نی انگله‌تیشینی بیرآزدن کېین بیلیب آله‌میز، دېییشدی.
هر بیر ییلدن سۉنگ، مکتبده لیاقت سیناوی بېرردیم آماجیم بیر ییل آلدینراق باریب و آسماننی یوقاریلریگه اوچیشنی ایستردیم. قیشگی کورسلرگه باریب کیلگوسی ییل لیاقت سیناوی اوچون تیارگرلیک کۉرردیم. کوچلی، آق و چندیقلی خاطره‌لر مېنگه بو قوس اېکنلیگینی و قار گۉزل کابل‌نی آق قاپله‌گنینی ایته‌دی. اېرتلب مدرسه کېتیشیم کېره‌ک ایدی، دینی علملرنی شونده‌ی اۉقیردیم که حتی اولرنی یادله‌یریم. تانگ یاروشمسدن آلدین، اوکم بیلن مدرسه نینگ اېشیگیده کۉکرردیک و اېرتنگ نمازینی شو یېرده ادا قیلردیم. مدرسه‌دن اویگه قیتردیک، کابل نینگ کیچیک و ساووق کوچه‌لری، بهار گللری هیدینی مینینگ کولگولی چهرمگه ساوغه قیلردی. قیتیشده، ینگی پیشیریلگن نانلرنینگ هیدینی سېزردیم. همان قار یاغردی و قویاش اېسه استه – سېکین تاغلر و قاره بولوتلر ایرتیغیدن مېنینگ تقدیریمگه کولیب جیلمه‌یردی. آنه‌م نینگ ینگی پیشیرگن نانلرینی مزه قیلیب یېیش اوچون فرصت بۉلمسدی. کییملریمنی المشتیریب مکتب ساری جۉنه‌یردیم. آنه‌م دېدی: شاشیلمه، بار سېنگه آته‌نگنی قیسی بیر ایشی بار. دېدیم: کېچگه قالمسدن کییملریمنی المشتیریب آله‌ی سۉنگ آته‌م نینگ قاشیگه باره‌من. یوگوریب – یوگوریب یېتدیم، قیسقه و کۉیه‌دیگن نفس بیلن.
-آته بیرار نرسه کېره‌ک میدی؟
ـ قیزیم، اۉلتیر. اېندی مکتب باریشینگیز لازم اېمس. اوندن قۉرققن کونیمدن باشلب او مېنینگ کونلریمگه یۉل آچدی. سۉره‌دیم: مقصدینگیز نیمه؟ لېکن اونینگ مقصدینی گپلرینی باشله‌گنیدن بیلیب آلگن اېدیم، لېکن… باشقه بیر نرسه‌نی اېشیتیشنی امید قیلردیم.
– قیزیم، سېن اېندی کتّه بۉلگنسن. شونچه‌سی یېته‌دی. یازیش و اۉقیشنی اۉرگنگنسن. آدملر قیزی کتّه بۉلیبدی هنوز هم مکتب کېته‌دی دېب اېتیشه‌دی مېنگه.
اما بو چقماق مېنینگ ججّی بارلیغیمنی اورگنیده مېن اۉن ایکّینچی ییل عمریمنی باشله‌مه‌گن اېدیم. غضب مېنینگ تاماغیمگه اوی بۉلدی. مېن اېسه باشقه‌لرنینگ کۉز اۉنگیده ییغلش عادتیم یۉق اېدی و اعتراض بیلدیریشگه قامتیم هم یۉق اېدی، یوتدیم و قبول قیلدیم. باشقه بیر اتاققه باریب کۉزلریمنی باغله‌دیم. حقیقتاً هم، مېنینگ قفس هر قچانگیدن هم حقیقي و تېمیر و آرزو قیلینگن بۉلیب قالدی. کۉزلریمنی باغله‌دیم، باغله‌دیم و دېدیم: خیالگه باش‌پنه! مېن آزاد پرخیا‌لدن چیقیب کېتگنیمده، او مکتبگچه بۉلگن یۉلنی باسیب اۉتدی، یۉلکلرگه کیردی و قۉللریم بیلن مکتب ایسیتگیچلریگه یانیلغی قۉیدی. کیچیککینه صنفیمیزده، استاد جمیله‌نی کۉردیم. او عددلرنی آق تخته‌گه یازردی. یازه یاتگنده، نېگه مېن کېچ کېلگنیم اوچون او غضبلنگن اېدی. آلیس آرزولریمدن بو قوش نینگ آوازی مېنی خانه‌مگه قَیتردی، اوکه‌م اېدی: آته‌م سېنگه نیمه دیدی؟ کۉزیمنی آچیب قره‌دیم مېندن کۉره یامانراق بیر حالتده تورگن اېدی. آته‌م نینگ قراریدن قیتریش اوچون اونینگ عزیز جانیگه قسم بېردیم، اما فایده سیز اېدی.
کوندوزلری اۉزیمنی بیخیال کۉرستردیم و کېچه‌لر اېسه ییغلگنیمدن یاستیغیم هۉل بۉلردی، و مېن اویقوگه کېتردیم. اېرتلب قیزرگن و شیشیق کۉزلر بیلن اویقودن تورردیم، همه‌لر سۉره‌یردی نیمه بۉلگنینی بیلماقچی بولردیلر و جواب بېریش کوچیگه اېگه بۉلمه‌گن مېن، هر دایم گپنی اودیریقتیرردیم. آیلر کېلیب کېتردی و آی بیهوده چرخنی ایلنتیرردی و مېن هنوز اېسه، اوز محرومیتیم بیلن کېلیشمه‌گن اېدیم. بو دردنی کیمگه ایتردیم؟ کیم مېنینگ جانیم نینگ آشناسی اېدی؟ صنفداشلریمنی اېسله‌یمن، مریم و ماریا، دستلبکی لیاقت سیناویدن کېین مېنی «بی وفا» دېب چقیرردیلر. اۉزیمنی آنه‌سی نینگ قۉللرینی یوقاتیب قۉیگن پناه‌سیز بیر باله تصور قیلردیم. او قۉللرنی تاپیش اوچون، نیمه قیلیش کېره‌ک اېدی؟ سرگردانلیک مېنینگ حکایه‌م اېدی، مېن باش‌پناه‌گه پناه تاپگونیمچه.
قچانکی اۉشه یاووزلیک تویغوسی هجومگه قیلسه، مېن «صبر» درختی تگیگه کیریب، کتابلرنی ورقلردیم. رمان اۉقیردیم، تورلی خیل رمانلر. اوزاق وقت اۉتمه‌ی فلسفی کتابلرنینگ ایزیدن توشدیم. بیرینچی کونلر، فلسفه یۉلینی باسیب اۉتیشگه ایاقلریم کوچ سیزلیک قیلردی، لېکن بو آغیر یۉلنی ییقیلیب سوریلیب باسیب اۉتیشنی بیر آز اۉرگندیم. ماریا و مریم اۉرنیده، نېچه و همیلتن بیلن بۉلدیم، و حنانه‌نی خالد حسینی و فالاچیگه تاپشیردیم. کتابلرنینگ سۉزلری مېنگه مکتب نینگ چوکیسیگه ایلگن اېدی. اولرنینگ هر بیری نینگ اوچره شووی سحرلی اېدی. مېن اوّلگیدن کۉره قیزیقراق بۉلدیم و باشقه کۉپ نرسه‌لر اوّلگیدېک اېمس اېدی. مېنینگ قیزیقووچه‌نلیگیم دفترلرگه تارتیلگن و مېن الّه‌قچان اۉزیم اوچون متفکرگه ایلنگندیم. مکتب بیلیم سیناوی اېمسلیگینی، ایزلنیش و سوال بېریش کېره‌کلیگینی الّه‌قچان بیلردیم.
انترنیتگه اېریشیش مېنینگ ایشلریمنی آسان اېتگن اېدی، شونده‌ی بۉلسه-ده، ایچمده‌گی موریانه هنوز جانیمنی اۉتکیر تیشلری بیلن حیاتیمنی چه‌ینه‌دی. اۉن بېش یاش اطرافیده یشش، ایچیمیده باشقه بیر هیجان اویغاتگن. مېن بیر دۉستیم بیلن اوچره‌شدیم و اصلیده یۉقاتگنیمنی تاپدیم. استه – سېکین سۉزنینگ کوچیگه ایشانیب، اولردن فایده‌لنه باشله‌دیم. اۉسمیر و دۉستلریم نینگ سۉزلریگه کۉره، هېچ کیم بیلن ایشی بۉلمه‌گن «کبرلی و تکبر». مېنینگ فکریم مېنگه و بوتون حیاتیمگه تأثیر قیلگن بیرینچی فکر اېدی.
مجازی صحیفه‌لرده کیچیک اېسلتمه‌لرنی یازیب و نشر اېتیب اونی آدملر قه‌ی درجه‌ده اۉقیش و یاقتیریشنی هېچ هم کوتمه‌گن اېدیم – مېن اېشیتگن و نیمه‌نی دیر اۉرگنگن گروه بیلن علاقه‌م بۉلدی. اېسیمده، کابللیک کره ساتووچی عیال حقیده یازگندیم، اونی اۉن-اۉن بېش کیشی اۉقیگن دیر. نشریه‌لردن بیری نینگ مسوول مدیری مېنگه پیام قۉییب، بوندن کېین اولرگه مقاله یازیب بېریشیمنی ایسته‌دی. هیجان یوکی بیلن لپ تاپ آرقه‌سیده، خوشلیکدن کولردیم نیمه – نیمه نرسه‌لرنی یازیشنی برماقلریم بیلن بیرمه بیر سنیردیم. یازه باشله‌دیم و نېچه وقتدن کېین اۉزیمگه خواننده و مخاطبلر تاپدیم. ایریم بورجکلرده‌گی قلم اېگه‌لری و بیلیمدانلر بیلن تنیشدیم بۉلدیم و دنیا ایچیده اۉزیم نینگ اۉرنیم و کیملیگمینی تاپدیم. اویده، اوکم دن باشقه هیچ کیم، بو «یامانلیک و احتراس» شیرینلر کیمسه بیر نرسه بیلمسدی. ایریملرگه معما اېدیم و بعضیلرگه یوکسک بیر شخصیت. آته‌م و بیزلرگه قره‌شلی آدملر کونده‌لیک اۉقیش بیلن اونچه هم قیزیقمسدی بو تاماندن خیالیم تینچ اېدی چونکه ماجرانینگ بو قسمتیدن کیمسه خبر بۉلمسدی.
مېن اونی خشت – خشتدن قوردیم و یالغیز اۉزیم – او قوله‌ب توشدی. اونینگ ایشانچی کامل اېدی و مېن اۉشه کونی اۉن یېتّی یاشلی قیزنی شفاکار خانه‌سیده اۉلدیردیم و اونینگ روحی حلی هم اۉشه یېرده سرسان. «آزادلیک» و «تیکلنیش» سعی-حرکتی بیلن کونلر سقلنیب قالدی. آلدینده یاروغلیککه تۉله یۉل نینگ آغریقلی و آرقه‌سیده ظلمتگه تۉله گونه‌لر بیلن. کتّه قیزی کیچیک قیزیگه نیمه قیلگنینی آنه‌سیگه ایتسه‌م بۉله‌دیمی، دېب اۉیله‌دیم؟ ایتسه‌م، رنجیمسین. آنه‌م حلی هم مېنینگ پناهیم اېدی. بیزلر اوزاق ییللر بیر- بیراودن اوزاققه بۉلیشگه قره‌مه‌ی، اۉیله‌شیمچه مېن اوندن کۉپ نرسه‌لرنی آلگنمن؛ مثال کوچلی بۉلیش. یالغوزلیک ییغلشلری بند توسیلگن اېدی و حتی یلغوز ییغلشنی هم ایسته‌مسدیم. حیاتیمگه نقطه قۉییشگه اولگوردیم، و مېن بو باره‌ده هېچ قنده‌ی موفقیتسیزلیککه اوچره‌مه‌دیم. یۉل اۉرته‌سیده قنده‌ی یامانراق نرسه‌لر یشیرینگنینی ایتمنگ. نیمه اوچونلر، ییغلشلر، قیغولر، بغضلر… مېنینگ ایچیمده اویه قۉیگن اېدی کم – کم بولر ایچیمده کتله‌گه ایلنگن. داکترم دېدی: بیرار ایش قیله آلمه‌یمن. بو یېردن تشقریده بیرار چاره اویلب کۉر! مېنینگ دردیمنی هېچ کیم توشونالمه‌دی، مېن اۉشه چرچاق و جراحتلردن حیاتیم و حیرتلنرلی قره‌شیم بیلن امان قالگنمن.
مېنینگ دردیم قیسقه کسللیک اېمس، مېنینگ دردیم ضربه اېدی، یۉق ضربه‌لر اېمس اېدی. جراحلیک تیغی آستیگه کېتمسدن آلدین، بدنمی یره‌لنگن اېدی. مېن هېچ کیم بیلن سۉزلشمه‌گنمن و سیز “حیات” دېب اته‌گن نرسه‌نی دوام اېتتیریشگه قادر اېمسمن. آپه مېنینگ خطی-حرکتلریمدن چرچه‌دی و آخری اونی بوزیش نینگ عیبی آنه نینگ یېلکه‌سیده اېکنلیگینی ایتدی. آنه‌م! عایله نهادی مېن اوچون درحال وفات اېتدی. کتّه دېوار قولب توشدی، اۉزیم اوچون باش‌پناه قالمه‌دی. استه – سېکین بیلدیمکی، مېندن باشقه هېچ کیم مېنینگ پناهیم اېمس. مېن اگزیستانسیالیسم سبقلری بیزگه نیمه‌نی اۉرگه‌تگنینی توشوندیم. اۉشه کونلر، اۉشه قاره کونلر یالوم مېنینگ دۉستیم، همراهیم بۉلدی. مین حیاتنی ینگیدن اۉرگندیم. مېن منّتدارچیلیکنی قَیته یازدیم و آق ورقلرنی اۉزیم یاقتیرگندېک قَیته یازدیم. اما قاره کونلرنینگ سایه‌سی همان توریبدی.
اما بو اوزلوکسیز تاشقین و عذاب-عقوبتلرگه چیده‌شده مېنینگ کۉزیم دایم «مقاومت» تمثاللریده اېدی. حیات متنیده، منه شو کوچلی شمال متنیده، آلیس-آلیسلرده‌گی آدملر حقیده اېشیتگن شانلی حکایه‌لرده مېن اوچون «مقاومت» معنا کسب اېتدی. کۉپ یۉللر و ییللر دوامیده اۉز یۉلینی یۉقاتمه‌گنلر. قچانکی آرزو – تۉغریراغی «آرزولر» بېهوده کېتسه، بیر التماسیم جوابسیز قالسه یاکه حیات مېنگه اېشیکلرنی یاپسه، بو یارقین غایه نینگ اېنگ حقیقي نمونه‌سی، «مقاومت» نمونه‌سی بۉلگنلرنی اېسله‌یمن. سوتلانا آلکسیویچ نینگ چېرنوبیل دن فوکوشیما‌گچه بیزده مقاومت کۉرسه‌تیش مدنیتی یۉقلیگیگه گواه بۉلدیم، دېگن سۉزلری یادیمده. مېن حقیقت آلدیده آیاغیمنی یۉقاتیشنی خواهله‌مه‌دیم و قبول قیلمه‌دیم، چونکه واقعلیک و اونده‌گی همه نرسه بیزنی ییرتیب تشلش، اصللیگیمیزنی بولغش، بۉیسونیشگه و اطاعت قیلیشگه مجبورلش اوچون یېنگ شیمه‌شگنگه اۉخشه‌یدی. «مقاومت» مرواریدلری اېسه اولرگه قرشی دیر، او پارله‌یدی و خیره‌لیکلرنی یۉق قیله‌دی. قرشیلیک، هه، قرشیلیک آزادلیک یۉلی صفتیده، مېنی یېر آستیده و کتّه اضطرابلر بیلن اۉرگنه‌یاتگن هر بیر قیزگه اۉخشه‌تیب قۉیه‌دیگن عجایب غایه صفتیده، ظلمتگه قرشی برچه ایزچیل و اوزاق حرکتلرنی بیر قطارده و بیرگه‌لیکده منسجملشتیره‌دیگن غایه. او قیله‌دی. “مقاومت” اتَمه اېمس، بلکه حیات نینگ اجره‌لمس شرطی دیر.
آخرگی ایگنه چرچه‌گن تېریمدن اۉتدی و ایکّی ساعتدن کېین هم آغریق مېنی ترک اېتمه‌دی. هه عزیزیم! اۉن بیر یاشرلیک، اۉن بېش یاشرلیک و اۉن یېتی یاشلیکلر اۉتدی. مېن، حیات نینگ سیناولرینی آرتده قالدیردیم و تابولرنی سیندیردیم. اېندی ایشله‌یمن و درس اۉقیمن. جسماني آغریقدن باشقه هېچ قنده‌ی تۉسیق یۉق. آخر عاقبت، قیز باله علم بهانه‌سیده عایله‌سینی یامانلشمسلیگی کېره‌کلیگینی بیلیشدی. اولر قیزنینگ هم قیله آلیشینی بیلیشدی … لېکن جوده کېچ. آدملر حلی یم جوش و خروشده‌من، اۉسمیرلیک چاغیده یشش مېنی قریتیب، سیندیرگنینی بیلیشمه‌یدی دېییشه‌دی. عایله‌میزنینگ قیزلری تشلب کېتگن. گپنی «آزاد قیلیندی» بیلن یکونلش نقدر گۉزل. اولر اۉقيدیلر، یازه‌دیلر، اۉرگندیلر و اۉرگنه‌دیلر. اولر آزاد قیلیندی. مېن آزاد بۉلدیم، لېکن حیاتیم و یاشلیگیم عوضیگه.
