منطقه‌وی کېسکین‌لیک‌لر و افغانستان نینگ قاره توینوک‌لری
سۉنگی بیر هفته ایچیده دنیا، ایران و اسراییل دولتلری نینگ مستقیم توقنشوو گواهی اېدی و بو توقنشوولر مملکتلر نینگ خواطرلری کوچه‌یشیگه سبب بولدی؛ چونکه اوشبو توقنشوو منطقه ده کېنگ اوروش گه سبب بولیب و بیر قنچه مملکتلر و اهالی نینگ تیریکچیلیگی اوستیگه تاثیر قیلیشی ممکن. بو گَل واقعه‌لر آلدی آلینمه‌گن حالده، منطقه دن تشقری ده کېنگه‌یب و بویوک قدرت‌لر نینگ ایاغی تارتیلیشی گه سبب بوله‌دی که بو معما دنیا مقیاسیده معادله‌لر اۉزگریشی گه سبب بولیشی ممکن. بونده‌ی احوال ده دنیا حرکتلری اۉزگریب و دنیا ده سیاسی و حربی قدرت‌لر نینگ جغرافیه‌سی ینگیدن چېزیلیشی ممکن، حتا مملکتلر نینگ حاضرگی چېگره‌لری اۉز جایده قالسه‌هم.
دنیا مقیاسیده بیر قنچه مملکتلر منطقه ده کېسکین‌لیک کوچه‌یمسلیگی اوچون ایکّی تاماننی خویشتن‌دارلیکّه چقیردیلر، برچه مملکتلر منطقه اینیقسه اۉرته شرق ده وضعیت کېسکین‌لشیدن تشویش ده اېدیلر. برچه جای ده وضعیت کېسکین‌لشی بیر تور اېمس و خلقی ایچکی معمالر بیلن دوچ بولگن مملکتلر کوپراق بو معمادن تاثیرلنه‌دی. افغانستان بو مملکتلردن بیری دیر و البته هم اولر ارا اېنگ کوپ ضرر کوره‌دیگن مملکت، منطقه ده‌گی هر قنده‌ی کېسکین‌لیک بو مملکت نینگ احوالی اوستیگه مستقیم طرزده تاثیر قیلیشی ممکن.
منطقه و دنیا مقیاسیده‌گی کېسکین‌لیک باشقه مملکتلر گه نسبتن افغانستان نی نیچه عامل بیلن دوچ قیله‌دی. بیرینچی عامل اهالی نینگ تنلاوی بیلن شکللنمه‌گن دولت یوق‌لیگی. قوراللی بیرگروه مملکت گه حاکم بولیب و برچه حزب‌لر، گروه‌لر، نهادلر، سیاسی و اجتماعی آقیملرنی یوق قیلیب و حاکمیتنی دوام بیریش گه اۉیله‌گن حالده، ایچکی مشروعیتی بولمه‌ی و اهالی هېچ قچان بو گَل تېزیمنی قۉللب-قوتلمه‌ی و مملکتلر تامانیدن هم تن آلینمه‌یدی. اهالی تامانیدن تنلنمه‌گن و خلق‌ارا مشروعیتی بولمه‌گن تېزیملر، اېنگ ضعیف نظام سنله‌دی و دنیا نینگ شرق یا که غرب تامانیدن اېسگن شمالی گه اره‌لشیب خلقینی مملکتی بیلن بیر ییرده چوک‌تیره‌دی.
ایران نینگ راکته هجوملری مستقیم طرزده اسراییل گه آتیلگن بولسه ده، بیراق بو دولت نینگ حربی و قورال یراغی قنچه‌لیک کوچ‌لیگینی منطقه مملکتلری گه کورستدی و کونی کېلیب حربی توقنشوولر باشلنگن حالده قییرگچه آلغه باره آلیشی ممکن. افغانستان بوندن آلدین هسته‌ای قدرتی بولگن چین و پاکستان بیلن چېگره داش اېدی و اوندن آزگینه اوزاق راق هندوستان گه یقن دیر و اوندن اوزاق‌راق ده روسیه گه یقین. حاضر باشقه بیر چېگره ده ایران نینگ کوچلی راکته‌لری بیلن دوچ دیر. افغانستان کبی بیر مملکت بونده‌ی احوال ده قرار تاپیشی، خارجی یاردملر کېسیلیشی بیلن معمالرینی نیچه برابر کوچه‌یتیره‌دی.
طالبان گروهی کورینیشده قۉشنی‌لری بیلن یخشی مناسبتی بولیشگه اېنتیلماقده، بیراق باطن ده باشقچه، هم بو مملکت خلقی اوچون خواطرلی دیر و هم منطقه مملکتلر اوچون. بو رژیم نینگ یانده‌شووی خلق و اولر نینگ تقدیرینی بیلگی‌لش بیلن باشلنه‌دی و تورلی گروه‌لرنی سرکوب قیلیش بیلن دوام تاپه‌دی و خلق‌ارا مناسبت‌لرده تن آلینگن انسان حقلری، مدنی اېرکین‌لیک و قیزلر نینگ تعلیمینی چېکلش خصوصیده خلق‌ارا کنوانسیون‌لرنی انکار اېتیش بیلن اۉز اوجی گه یېته‌دی، شونی اوچون مشروع دولت بوله آلمه‌ی و دنیا اونگه متعارف رژیم اوله‌راق قره‌یدی.
قچانکه نیچه قتلملی بحران بیلن دوچ بولگن مملکتده بو خصوصیت‌لر اېگه رژیم حاکم بولسه، امنیتی قاره توینوکّه اېلنیشینی درک قیلیش ممکن و منطقه مملکتلر اونگه نسبتن تورلی خیل فکر قیلیب و بو قاره توینوک برابریده اۉز منفعت‌لرینی قوریقلش و اۉزلریدن دفاع قیلیش اوچون قنده‌ی احتماللرنی نظر گه آلیشلری ممکن. دنیا افغانستانده‌گی احوال و مملکت خلقی نینگ اېسته‌گی و برچه کیشیلر نینگ حضوری بیلن همه‌شمول حکومت شکللنیشنی صبرلیک بیلن کوزه‌تماقده یا حاضرگی احوال افراطی گروه‌لر و ترورچی تشکیلات‌لر نینگ ظهور قیلیشی گه زمینه یره‌تیشی ممکن.
افراطی ایدیولوژی‌لر حاضر افغانستان بویلب کلتور، تعلیم و اجتماعی تېریکچیلیک تنه‌سیده رواجلنیب و تزریق بولماقده، لیبرال و اېرکین‌لیک سۉره‌ش کبی باشقه آقیملر و فکرلر گه ساحه قیسیلیب و اولر دن نفس تارتیش امکانی آلینماقده دیر. حاضرگی معمالرنی تولدیریش اوچون فرهنگی و اجتماعی ریجه و فکر یوق‌لیگی افراطی گروه‌لر نینگ ایدیولوژی‌لری رواجلنیشی گه سبب بوله‌دی. بو یول آرقه‌لی داعش، حزب تحریر و باشقه تندرو گروه‌لر نینگ عسکر آلیشی گه زمینه یره ته‌دی و بو معما افغانستان نی خوفسیزلیک قاره توینوکّه اۉزگرتیریشی ممکن.
منطقه‌وی انقراض‌لر اوج آلیب و منطقه ده‌گی قدرت‌لر آره‌سیده کېنگ کولمده ماجرالر گه زمینه یره‌تگن حالده خوفسیزلیک قاره توینوک فعال بولیب و شرایطنی مرکب‌لشتیریش گه سبب بوله‌دی. حاضرگی قلتیس شرایط ده امریکا طالبان گروهینی اۉزی گه یقینلتشیریب و اولر گه زیان یېتمسلیگی اوچون اسراییل بیلن تارتیشوو پیتیده طالبان عملدارلری بیلن اوچره‌شیب و بو گروه نینگ یانده‌شووینی آلقیشله‌دی. شونینگدیک پاکستان نینگ طالبان بیلن مناسبتی کېسکین بیراق خلق‌ارا ییغیلیشلرده بو گروه نی قۉللب-قوتلب و اېریم موردلرده منطقه ده‌گی قوراللی گروه‌لر طالبان تامانیدن حمایت اېتیلیشیدن خواطر بیلدیریب و خوفسیزلیک قاره توینوک کوچه‌یمسلیگی اوچون سعی-حرکت قیله‌دی.
افغانستانده‌گی حاضرگی احوال نه بو مملکت خلقی نینگ فایده‌سی گه نه منطقه مملکتلر نینگ اونیمی گه و نه هم اوزاق مدت ده دنیا خوفسیزلیگی و ثباتی فایده‌سیگه دیر. بو معمالر گه چېک قوییلیب و افغانستانده وضعیت عادی بولیش اوچون خلق تنلاوی گه دایر تېزیم حاکم بولیشی کېره‌ک. بونده‌ی تېزیم خلق‌ارا قانون-قاعده‌لرنی رعایت قیلیب و باشقه مملکتلر بیلن تعامل قیلیشی ممکن. افغانستانده خلق تنلاوی اساسیده تېزیم حاکم بولیشی برچه نینگ اونیمیگه دیر، عکس‌حالده خوفسیزلیک قاره توینوکّه اۉزگریب و منطقه‌وی کېسکین‌لیک و ماجرالر کوچه‌یشی گه یاردم بیره‌دی.
