رژیم طالبان در بیش از دو سال گذشته بارها دروازه ریاست عمومی پاسپورت را به روی متاقضیان باز و بسته کرده است. این گروه بهتازهگی اعلام کرده که روند توزیع آفلاین یا جمعآوری عریضههای کاغذی مردم را برای سهولت بیشتر متقاضیان از سر گرفته است. با این حال، نوارهای تصویری که در رسانهها منتشر شده، بیانگر وضعیت اسفبار و غمانگیز مراجعهکنندهگان است. هزاران شهروند به شمول زنان و کودکان، شبها را در هوای سرد زمستان در عقب درهای بسته ریاست عمومی پاسپورت تحت کنترل طالبان سحر میکنند تا بتوانند روز بعد عریضه خود را به مقامهای طالبان تحویل دهند. هجوم گسترده، بینظمی و سردی هوا باعث کشته شدن چندین زن و کودک شده است. متقاضیان در حالی برای اخذ پاسپورت جان میدهند که براساس بررسیهای جهانی، پاسپورت افغانستان در سال ۲۰۲۳ بار دیگر «بیارزشترین پاسپورت» جهان شناخته شده است. اکثر مردم جان دادن برای بیارزشترین پاسپورت دنیا را نشانه نارضایتی از طالبان میدانند. آنان تاکید میورزند که شهروندان کشور از ظلم طالبان به ستوه آمدهاند و طالبان نیز از ارایه ابتداییترین عرضه خدمات دولتی عاجزند و درایت و دانش آن را ندارند.
شماری از شهروندان کشور از روند توزیع پاسپورت با درخواستهای کاغذی در کابل انتقاد میکنند. به گفته آنان، از زمانی که روند توزیع پاسپورت بهشکل آفلاین آغاز شده، فساد و تقلب نیز بهصورت گسترده افزایش یافته است. آنان تاکید میورزند که این اقدام زمینه اخذ پاسپورت برای شهروندان عادی را دشوار ساخته و فضا را برای افراد واسطهدار و وابستهگان طالبان فراهم ساخته است.
این در حالی است که شماری از درخواستکنندهگان پاسپورت از جان باختن چندین زن و مرد درخواستکننده، شبهنگام به دلیل هجوم مردم و سردی هوا، خبر دادهاند. براساس ادعای شماری از متقاضیان پاسپورت، چند زن و نوجوان پس از ساعتها انتظار در سردی هوا و هجوم صدها تن، زیر پا شده و جان باختهاند.
یک شاهد عینی که نمیخواهد نامش در گزارش ذکر شود، به روزنامه ۸صبح تایید میکند که جنازه سه زن را در محل تجمع مردم دیده است. به گفته او، وضعیت مراجعهکنندهگان پاسپورت بهشدت غمانگیز و هراسناک است. این متقاضی پاسپورت مدعی است که در جریان دو شب گذشته دو کودک نیز از ساحه مفقود شدهاند و از برگشت آنان به آغوش خانوادههایشان اطلاعی در دست نیست.
همچنان یک متقاضی پاسپورت با شریک ساختن یک ویدیو با روزنامه ۸صبح، میگوید که مراجعهکنندهگان هر عریضه را در بدل پنجاه افغانی میخرند، اما طالبان آن را به سطل آشغال میاندازند. این مراجعهکننده میگوید: «وضعیت مردم باید از کلانهای طالبها پرسیده شود. سر هر عریضه ۵۰ افغانی پول داده میشود، اما اینها آن را به سطل آشغال میاندازند. پاسپورت داده نمیتوانند، مردم را نخواهند و در تلویزیونها اعلان نکنند که مردم بیایند پاسپورت بگیرند.»
این متقاضی پاسپورت که خودش یک زن است، وضعیت زنان مراجعهکننده در ریاست پاسپورت تحت کنترل طالبان را غمانگیز توصیف میکند. او میگوید: «امروز جگرم برای کلگی خون شد و واقعاً اینها [طالبها] بسیار ظلم میکنند. خودم از نزدیک دیدم که کودکها زیر پا میشوند. زنها را یک رقم لتوکوب میکردند. یک زن بیچاره جان داد. اینها از مردم چه میخواهند؟»
با این حال، چندین متقاضی دیگر پاسپورت با تایید کشته و زخمی شدن چندین زن و مرد در نتیجه سردی هوا و هجوم بیش از حد مردم، میگویند که گرفتن پاسپورت برای شهروندان به قیمت جانشان تمام میشود. به گفته آنان «گرفتن پاسپورت حق ابتدایی یک شهروند است و همه باید به سادهترین شکل ممکن آن را به دست بیاورند، اما در افغانستان باید بمیری تا پاسپورت بگیری. باید کودکی را در اثر لتوکوب و سردی هوا سقط کنی تا صاحب پاسپورت شوی.»
زنان و کودکان در حالی در نتیجه سردی هوا و هجوم گسترده مردم جان میدهند که هزاران تن در دل شب عقب دیوارهای ریاست عمومی پاسپورت تحت کنترل طالبان منتظر میمانند تا فردا بتوانند درخواستهای کاغذی خود را به مقامهای طالبان برای تایید و طی مراحل اخذ پاسپورت برسانند.
احمدالله که شب را در عقب دروازه ریاست پاسپورت سحر کرده، میگوید که روند اخذ پاسپورت در کنار فساد گسترده، تحقیرآمیز و توهین به شعور جمعی است. او میافزاید: «سیستم نیست، یک طالب با خواندن نام افراد، نوبت را مراعات نمیکند و تمام روز هم که در قطار منتظر باشی، کسی به داد آدم نمیرسد، چون فساد و واسطه است. یا باید پول داشته باشی، یا باید طالب باشی. ما نه پول داریم و نه طالب هستیم، بناءً بدبختیم در این مملکت.»
این درخواستکننده پاسپورت میگوید: «نفرهای طالبان در بیرون پیسه را میگیرند، باز در داخل لیست روان میکنند. وقتی نامهای افرادی که قبلاً پول دادهاند از سوی طالبها خوانده میشود، مردم شکایت میکنند. نفرهای طالبها میگویند که اینها قبلاً احکام شدهاند و فلان و بسمدان شدهاند. کلش دروغ است. غریب باید بمیرد، چون واسطه و پول ندارد و طالب هم نیست.»
یک متقاضی دیگر پاسپورت میگوید: «۱۲ ماه میشود که برای گرفتن پاسپورت آنلاین ثبت نام کردهام، تا حال نوبت نرسیده است. بناءً مجبور شدهام به اینجا بیایم و عریضه کاغذی بگیرم. وضعیت اینجا هم مأیوسکننده و تکاندهنده است.» این متقاضی پاسپورت میافزاید: «شب چله را در بیرون فضای آزاد ایستاده سپری کردم، هیچ فایده ندارد؛ چون صبح وقت طالب میآید و نفرهای دستکی [کسانی را که پول دادند] خود را میبرد. اول و آخر صف هیچ معلوم نیست. اگر اینها عادلانه توزیع میکردند، زن و کودک و این قدر مخلوق اینجا چه میکردند؟ براساس سیستم هر کس را به نوبت میخواستند، اینقدر وضعیت اسفناک نبود.»
این شهروندان در حالی از هرجومرج و بینظمی در روند توزیع پاسپورت شکایت دارند که وزارت داخله رژیم طالبان اعلام کرده که برای ایجاد سهولت و رفع چالشهای مردم، علاوه بر توزیع آنلاین، روند آفلاین را در کابل آغاز کردهاند و روزانه حدود ۲۰ هزار جلد پاسپورت توزیع میکنند.
عبدالمتین قانع، سخنگوی وزارت داخله طالبان، فساد در روند توزیع پاسپورت را رد کرده و تاکید کرده است که با متخلفان برخورد جدی صورت میگیرد. او افزوده که تراکم بیش از حد مراجعهکنندهگان نیز بر شفافیت این گروه در توزیع پاسپورت تاثیر برجا نخواهد گذاشت.
در همین حال، نوارهای تصویری در شبکههای اجتماعی منتشر شده که نشان میدهد برخی از جنگجویان طالبان در مقابل صفهای متقاضیان پاسپورت رفتار خشونتآمیز با آنان دارند.
شماری از درخواستکنندهگان پاسپورت نیز گفتهاند که جنگجویان این گروه در ریاست پاسپورت با شهروندان رفتار «غیرانسانی و توهینآمیز» دارند و پیوسته با چوب و کیبل بر سر و روی مردم میکوبند.
با این حال، یک ویدیوی در رسانههای اجتماعی دستبهدست میشود که نشان میدهد یک جنگجوی طالب با چوب بهشدت به سر و روی مردم میکوبد و با زور لتوکوب میخواهد صفهای مراجعهکنندهگان را به عقب براند. این ویدیو بهصورت گسترده نشر و پخش شده و در آن از برخورد طالبان با متقاضیان پاسپورت انتقاد شده است.
همزمان، ویدیوی دیگری در رسانهها بهشکل گسترده بازتاب یافته که در آن گفته شده طالبان عریضههای مراجعهکنندهگان را جمعآوری کرده و آنها را در سطل زباله انداختهاند. در این نوار تصویری دیده میشود که شماری از زنان و مردان در کنار سرک عریضههای خود را جستوجو میکنند. مالکان عریضهها گفتهاند که برای نوشتن هر عریضه ۵۰ افغانی مصرف کردهاند و مردم به دلیل مشکلات اقتصادی این مقدار پول را نیز غنمیت میشمارند.
در نوار تصویری دیگر دیده میشود که طالبان برای متفرق کردن و عقب راندن مردم، از گاز اشکآور استفاده میکنند؛ اقدامی که در مغایرت با منطق عرضه خدمات و معیارهای پذیرفتهشده حکومتداری است.
همزمان، برخیها از توزیع آفلاین و شفافیت آن رضایت نشان دادهاند. آنان گفتهاند که پروسه شفاف است و در صورتی که مراجعهکنندهگان نظم را رعایت کنند، نوبت اخذ پاسپورت برای همه متقاضیان میرسد. به گفته آنان، روند توزیع آفلاین پاسپورت برای مریضان و سایر درخواستکنندهگان سهولت ایجاد کرده است.
هجوم بیپیشینه زن و مرد به ریاست عمومی پاسپورت تحت کنترل طالبان، واکنشهای گسترده کاربران شبکههای اجتماعی را نیز در پی داشته است. آنان گفتهاند که تداوم حاکمیت سرکوبگرانه و انحصارگرایانه این گروه، سبب شده که مردم افغانستان به هر قیمتی خانه و کاشانه خود را ترک کنند. این کاربران تاکید کردهاند که هجوم گسترده مردم در دل شبهای سرد زمستان به ریاست پاسپورت، تداعیکننده وضعیت دشوار مردم در زیر سیطره حاکمیت طالبان است و در صورتی که فرصت برای بیرونرفت میسر شود، به جز طالبان و حامیانشان کسی دیگر در افغانستان نخواهد ماند.
گفتنی است که شهروندان افغانستان در حالی برای گرفتن پاسپورت جان میدهند و متحمل سختترین مشقتها و چوب طالبان بر فرقشان میشوند که براساس نظرسنجیها در سال ۲۰۲۳ میلادی، پاسپورت افغانستان «بیارزشترین پاسپورت» دنیا شناخته شده و در انتهای جدول قرار گرفته است.