دامنه اعتراضها به منع تحصیل دختران و بسته شدن درب دانشگاهها و آموزشگاهها به روی دختران در کشور گسترش یافته است. در کنار واکنشهای ملی و بینالمللی از طریق رسانهها و شبکههای اجتماعی، کابل، هرات، بلخ، ننگرهار، نیمروز و تخار از ولایتهاییاند که در پنج روز گذشته گواه راهپیماییهای اعتراضی دختران و زنان بودهاند. در کنار دختران و زنان، شماری از دانشآموزان پسر و کسبهکاران نیز در شماری از ولایتها دست به اعتصاب درسی و کاری زدهاند. این اعتراضهای مدنی اما بهشدت از سوی طالبان سرکوب شده است. طالبان دختران معترض در هرات را با پاشیدن آب در هوای سرد متفرق ساخته و شماری از معترضان را لتوکوب و زندانی کردهاند. در کنار این، عالمان دین آموزش و تحصیل دختران در بیرون از خانه بهویژه توسط آموزگاران مرد را «جایز» توصیف میکنند و از طالبان میخواهند تا در تصمیم خود بازنگری کنند.
شهرهای هرات و تخار پس از کابل و ننگرهار روز شنبه، ۳ جدی، گواه تظاهرات زنان و دختران بودهاند. شماری از کسبهکاران هرات نیز در اعتراض به این دستور طالبان، دکانها را مسدود کردند. هرچند طبق اعلامیهها، قرار بود همه کسبهکاران، اتحادیهها و دکانداران با بستن دکانها و مارکیتها در پایان هفته جاری به خیابانها برایند و علیه این تصمیم طالبان اعتراض کنند، اما هشدار طالبان مانع این اعتراض مدنی باشندهگان هرات شد.
ریاست استخبارات طالبان برای هرات به دانشگاههای دولتی و خصوصی و محل کار کسبهکاران بهگونه شفاهی و کتبی هشدار دادهاند در صورتی که آنها در راهپیماییها اشتراک کنند و یا دست به اعتصاب بزنند، با واکنش این ریاست مواجه خواهند شد. در اطلاعیه کتبی ریاست استخبارات طالبان در هرات آمده است: «طبق اطلاعات عدهای در صدد راهاندازی تظاهرات و اعتصابات هستند. استادان دانشگاه شکار دسایس دشمنان نشوند و در آن اشتراک ننمایند.» در این اطلاعیه همچنان تذکر داده شده است که تصمیم وزارت تحصيلات عالی یک تصميم سياسی و موقتی است و اگر از کدام نهاد یا دانشگاه کسی با این اعتراضات و رسانههای به گفته این ریاست «منافق» همصدایی کند، با برخورد قانونی روبهرو خواهد شد.
این هشدارهای کتبی و لفظی طالبان در هرات سبب شد تا اتحادیههای صرافان، داروفروشان، زرگران و بیشتر دکانداران حاضر نشوند در راهپمیاییها و اعتصاب کاری شرکت کنند. یکی از دکانداران شهر هرات میگوید: «طالبان برای ما گفتند در صورتی که دکانهای خود را بسته و اعتصاب کاری کنید، دکانهایتان را پلمپ نموده و خودتان را زندانی میکنیم.»
با این حال، هرات روز گذشته گواه اعتراضهای زنان و دختران بوده و شماری از دکانداران نیز در منطقه کوچه گدام، محل کتب و قرطاسیهفروشی، دکانهای خود را بسته و به فراخوان اعتصاب کاری لبیک گفتند. دختران معترض در هرات تصمیم داشتند اعتراضهای خود را در مقابل دروازه مقام ولایت هرات برگزار کنند، اما طالبان همه جادههای منتهی به جاده مقام ولایت را بستند و به کسی اجازه عبور ندادند.
این دختران به روزنامه 8صبح توضیح دادهاند که منطقه مستوفیت محل اعتراضشان بوده و پس از آنکه تعدادی از دختران معترض در اطراف استدیوم ورزشی هرات و مستوفیت جمع شدند، طالبان اجازه ندادند تا دختران دیگر از مناطق نمبریک، فرقه، قولاردو و منطقههای درب خوش، شهرنو و درب ملک به آنان ملحق شوند.
با اینهمه، اعتراضها با حضور دهها دانشجو، دانشآموز، زن و دختر دیگر در منطقه مستوفیت آغاز شد. دختران با شعارهای «یا مرگ یا تحصیل» و «به احترام قرآن حق نگیرید از زنان» اعتراض خود را آغاز کردند؛ اما دیری نگذشت که طالبان با چوبهای دستداشته و موترهای آتشنشان با پاشیدن آب و لتوکوب معترضان، دختران و زنان معترض را متفرق ساختند.
مریم، دانشجوی دانشگاه هرات، به روزنامه ۸صبح میگوید: «ما شعارهای حقخواهی سر میدادیم، اما طالبان با زور چوب و تهدید تفنگ ما را متفرق میکردند. تعداد زیادی از دوستانم با چوب طالبان آسیب دیدند.» این دانشجو میافزاید: «افراد طالبان بدون اینکه متوجه باشند، با چوبهای دستداشته خود دختران را لتوکوب میکردند. دو چوب افراد طالبان به دستم اصابت کرد، اما این چوبها به اندازه بستن درب دانشگاه نه درد داشت و نه هم مرا ضعیف کرد.»
شفیقه، یکی از دختران معترض در هرات، میگوید: «در هوای سرد برای حقی که خداوند و دین برای ما داده بود، اعتراض کردیم؛ اما طالبان در این هوا بالای ما آب پاشیدند و با استفاده از ماشینهای آتشنشانی آب را بالای ما گرفتند. ما مجبور شدیم از منطقه مستوفیت به جادههای فرعی برویم تا طالبان نتوانند بالای ما آب بپاشند.» شفیقه میافزاید: «امروز خود شما دیدید که هوا چهقدر یخ بود، در همین هوای یخ طالبان بالای ما آبپاشی کردند. تمام لباسهای ما خیس شد. دین و خدا که نگفته بالای یک دختری که به خاطر حق اساسی خود صدا بلند میکند، آب بپاش و با چوب لتوکوب کن.»
تخار، ولایت دیگری است که دیروز (شنبه، 3 جدی) گواه اعتراض زنان و دختران بود. دانشجویان دختر در تخار با سر دادن شعار «تحصیل حق ما است» به جادهها ریختند و به تصمیم طالبان مبنی بر منع دختران از تحصیل، اعتراض کردند. افراد طالبان در تخار اما با استفاده از خشونت، راهپیماییهای آنان را سرکوب کردند. منابع در ولایت تخار به روزنامه ۸صبح تأیید کردهاند که طالبان پس از سرکوب معترضان، دستکم پنج دختر معترض را بازداشت و به جای نامعلومی منتقل کردهاند. تاکنون از سرنوشت این دختران خبری نیست.
اعتراض پسران
در کنار دختران، پسران نیز در ولایتهای مختلف کشور دست به اعتراض زدهاند. شماری از دانشجویان پسر روز شنبه، 3 جدی، در ولایت نیمروز دست به اعتصاب درسی زدند. منابع به روزنامه 8صبح میگویند که طالبان این دانشجویان را لتوکوب و زندانی کردهاند. همچنان دانشجویان پسر در ولایت قندهار که در اعتراض به منع تحصیل دختران صنفهای درسی را ترک کرده بودند، از سوی افراد طالبان لتوکوب شدهاند. طالبان در کنار چهار دانشآموز دختر، دو پسر معترض را در ولایت تخار بازداشت کردهاند. دانشآموزان پسر در ولایت ننگرهار نیز دست به اعتصاب درسی زده و گفتهاند که طالبان نباید مانع آموزش و تحصیل دختران شوند.
طالبان با بستن درب دانشگاهها و مراکز آموزشی، با واکنش تند افراد حقیقی و حکمی داخلی و بیرونی مواجه شدهاند. کشورهای حامی این گروه نیز از آنان ناامید شدهاند. شعبه دارالافتاء دارالعلوم عالی هرات در واکنش به بسته شدن دانشگاهها به روی دختران، فتوایی را صادر کرده که در آن به ضرورت آموزش علوم عصری برای زنان مساوی با مردان، تأکید شده است. در این فتوا با استناد به احادیث پیامبر و منابع دینی آمده است: «ضرورت آموزش علوم عصری برای زنان همچون مردان با رعایت موازین اسلامی، هیچ اختلافی وجود ندارد؛ حتا در صورت نبود استاد زن، تدریس توسط استادان مرد برای دختران با رعایت شرايط هیچ اشکالی وجود ندارد.» در این فتوا همچنان آمده است: «از اینکه آموزش بدون حضور در دانشگاهها در بیشتر کشورهای جهان ممکن نیست، پس برای دختران بالغ مجاز است که با رعایت حجاب اسلامی جهت فراگیری دانش از خانه بیرون شوند.»
واکنشها به تعلیق تحصیل دختران
دستور منع تحصیل دختران با واکنشهای ملی و بینالمللی مواجه شده است. حامد کرزی، رییس جمهور پیشین کشور، با نشر توییتی از موقف صريح دانشگاه «الازهر مصر»، سازمان همکاریهای اسلامی، سازمان ملل متحد و کشورهای جهان در پشتیبانی از حق تعلیم و تحصیل جوانان افغانستان، استقبال کرده است. در صفحه توییتر آقای کرزی آمده است: «رییس جمهور پیشین افغانستان با تاکید بر اهمیت حیاتی و بنیادی تعلیم و کسب دانش برای رشد، رفاه و پیشرفت جوامع بشری، اطمینان دارد که فرزندان عزیز این سرزمین کهن با اراده قاطع حق مشروعشان را برای تعلیم و تحصیل به دست خواهند آورد.»
مولوی عبدالحمید، امام جمعه اهل سنت زاهدان ایران که در گذشته یکی از حامیان طالبان بود، در خطبه نماز جمعه از طالبان خواسته است تا هرچه زودتر زمینه تحصیل دختران را فراهم کنند. مولوی عبدالحمید روز جمعه، ۲ جدی، با اشاره به اینکه تحصیل حق و خواسته مردم افغانستان است، تاکید کرده است: «سرمایه اصلی، مردم و نیروی انسانی است. انسانها باید تربیت شوند تا کشورشان را بسازند.» مولوی عبدالحمید در خطبه نماز جمعه خطاب به طالبان افزوده است: «همه مسلمانان و علمای جهان اسلام این خواست را از شما [طالبان] دارند که زمینه کسب علم زنان را فراهم کنید. علم، زن و مرد ندارد.»
سازمان جهانی مهاجرت نیز از طالبان خواسته است تا در تصمیمشان در مورد آموزش دختران تجدید نظر کنند. این اداره با نکوهش تصمیم طالبان مبنی بر بستن درب دانشگاهها به روی دختران، گفته است که مانع شدن از کار و آموزش، محدودیتهای سیستماتیک و تخطی از حقوق بانوان در این کشور است. اداره مهاجرت در اعلامیهای از طالبان خواسته است که تصمیمشان در این مورد را تغییر دهند تا اطمینان حاصل شود که زنان و دختران به آموزش دسترسی دارند. این اداره با ابراز نگرانی از عملی شدن این تصمیم طالبان افزوده است که بانوان در ماههای گذشته از حقوق و آزادیهایشان در افغانستان محروم بوده و خشونتها نیز در برابر آنان افرایش یافته است. این اداره نقش زنان را برای آینده افغانستان مهم و حیاتی دانسته است.
در کنار این، دستکم 11 کشور به شمول ایران، پاکستان، امارات متحده عرب، قطر و کشورهای غربی از جمله ایالات متحده امریکا تصمیم طالبان مبنی بر منع آموزش و تحصیل دختران را اقدامی ناسنجیده و خلاف موازین حقوق بشری توصیف کردهاند. این کشورها از طالبان خواستهاند تا در این باره تجدید نظر کنند و اجازه دهند دختران به مکتب و دانشگاه بروند. طالبان اما تاکنون به این خواستها پاسخ ندادهاند. گمانهزنیهایی وجود دارد که رهبران طالبان نیز درباره منع آموزش و تحصیل دختران اختلاف نظر دارند. مسوولان رسانهای طالبان از دیدار سراجالدین حقانی، وزیر داخله طالبان با ملا محمدیعقوب مجاهد، وزیر دفاع این گروه خبر داده و میگویند که این دو عضو رهبری طالبان روی منع آموزش و تحصیل دختران در افغانستان رایزنی کردهاند، اما جزییات این دیدار و رایزنی تا هنوز همهگانی نشده است.