سرپرست وزارت تحصیلات عالی طالبان رفتن دختران به مکتب را فرهنگ غربی خوانده و گفته است که امانالله خان، شاه پیشین کشور، برای ترویج «فحاشی و عیاشی» این فرهنگ را در کشور پیاده ساخته است. این اظهارات سرپرست وزارت تحصیلات عالی طالبان واکنش تند دانشآموزان دختر و فعالان حقوق زن را برانگیخته است. به باور دانشآموزان دختر، مکتب مکانی برای فراگیری آموزش و به جا آوردن وجیبه دینی است. دانشآموزان دختر این سخنان عضو رهبری گروه طالبان را توهین به زنان و دختران کشور توصیف میکنند و خواهان عذرخواهی او از همه دختران و زنان افغانستان هستند.
زحل فیضی، دانشآموز صنف دوازدهم یکی از مکتبهای دولتی است که به دلیل بسته ماندن مکتبها به پاکستان آواره شده است. او در صحبت با روزنامه 8صبح میگوید: «رفتن به مکتب به خاطر کسب علم است و اسلام طلب علم را بر زنان و مردان فرض کرده است.» این دانشآموز میافزاید: «ما برای کارهای بد و فساد، علم نمیآموزیم. گپهای طالبان توهین و تهمت است بالای ما دختران و باید عذرخواهی کنند.»
دریا (نام مستعار) دانشآموز صنف دوازدهم است که سال آموزشی جاری را بدون حضور در صنف درسی پشت سر گذاشته و برای آزمون پیش رو مصروف آمادهگی است. دریا در صحبت با روزنامه ۸صبح میگوید که با شنیدن سخنان سرپرست وزارت تحصیلات عالی طالبان، به او «نفرین» فرستاده است. به گفته این دانشآموز دختر، سرپرست وزارت تحصیلات عالی طالبان با بیان این موضوع «تفکر گنده و منحرف» خود را به نمایش گذاشته است. دریا میافزاید که این مقام طالبان به دختران و دانش در افغانستان توهین کرده است و باید از همه دانشآموزان معذرت بخواهد. او تصریح میکند که دختران در مکتب برای کسب دانش، آینده بهتر و درخشان میروند تا بتوانند مصدر خدمت به کشور گردند و برای وطن افتخار کمایی کنند. این دانشآموز تأکید میورزد: «با شنیدن حرفهایش، بسیار احساس بد کردم. دخترهای خود را به دانشگاهها و کشورهای خارج به درس میفرستند، به دختران مردم دیگر توهین میکنند. اول به دختران خود فکر کنند باز بالای دختران باعزت مردم گپ بزنند.»
در همین حال، شماری از فعالان سیاسی و مدافعان حقوق زن نیز اظهارات سرپرست وزارت تحصیلات عالی طالبان را اهانت به همه زنان کشور عنوان میکنند و خاطرنشان میسازند، افرادی که تهی از دانش و علم مدرن باشند، انتظار بیشتری از آنان نمیرود.
نعیم نظری، سرپرست کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان، در صحبت با روزنامه ۸صبح میگوید که مخالفت طالبان با تعلیم و تحصیل دختران در تقابل آشکار با خواست مردم افغانستان، در تقابل با ارزشهای حقوق بشری و خلاف تعهدات افغانستان به جامعه بینالمللی در زمینه حقوق بشر است.
سرپرست کمیسیون مستقل حقوق بشر میافزاید که رویکردهای طالبان در تقابل آشکار با ارزشهای دین اسلام نیز محسوب میشود و یکی از موانع عمده در راه توسعه افغانستان است. او تاکید میکند: «با تمام فشارهایی که از سوی مجموع شهروندان و جامعه بینالمللی به طالبان وجود داشته، تاکنون رویکرد مثبت و قابل قبول را از خود تبارز ندادهاند. پافشاری بیشتر طالبها بر این موضوع [ممنوعیت آموزش] بسیار ظالمانه و نادرست است. نهتنها سبب ضعف در توسعه سرزمین ما میشود، که فقر را بیشتر میسازد، بستر توسعه را برمیچیند و نه از دید ملی و بینالمللی اسناد حقوق بشر و نه از دید ارزشهای اسلامی و توسعه اینگونه رویکردها میتواند برائت پیدا کند.»
آقای نظری میگوید: «کمیسیون مستقل حقوق بشر یک بار دیگر با جدیت از طالبان میخواهد تا اینگونه رویکردها را کنار بگذارد و فرصت را برای تعلیم دخترها مساعد سازد. از ساختارهای بینالمللی و جامعه بینالمللی در مجموع میطلبیم که فشارهای بیشتر را بر طالبها اعمال کنند تا گروه طالبان به خواست مشروع و قانونی و انسانی شهروندان افغانستان تن بدهند و زمینه را مساعد بسازند تا دختران بتوانند به حق تعلیم و تحصیل به وجه احسن، بهگونهای که شایسته انسان قرن ۲۱ است، دست پیدا کنند.»
دکتر عالمه، فعال سیاسی و معین امور حقوق بشر و جامعه مدنی وزارت دولت در امور صلح حکومت پیشین، در صحبت با روزنامه ۸صبح سخنان اخیر سرپرست وزارت تحصیلات عالی طالبان را «عقدهمندانه» توصیف میکند و میگوید که ندامحمد ندیم از کسب آموزش و علم محروم است. به گفته بانو عالمه، طالبان شکست خود را در برابر زنان دانا و آراسته با زیور علم و دانش درک کردهاند و برای جلوگیری از رشد این قشر جامعه هراس دارند.
این فعال سیاسی تأکید میکند: «بار دیگر در سرزمین ما جهل و افراطیت حاکم شده است.» از نظر بانو عالمه، شاه امانالله با تدوین نظامنامه اساسی که حکم قانون اساسی مدرن را داشت، تلاش کرد تغییری در رویکردهای اجتماعی از مجرای قانون نهادینه سازد. این معین پیشین، ایجاد نخستین مکتب دخترانه، آموزش اجباری از شش تا یازدهسالهگی، نشر ارشادالنسوان و محدود کردن تعدد زوجات را بهعنوان دستاوردهای مهم امانالله خان در راستای اعاده حقوق زنان یاد میکند که به گفته او با مخالفتهای شدید بنیادگرایان مذهبی و سنتی مواجه شد.
دکتر عالمه، مبارزه نفسگیر زنان افغانستان را بهعنوان پاسداران اصلی آزادی، در میدان مبارزه علیه قوانین و فرامین سختگیرانه طالبان میستاید و تاکید میکند که زنان تحت حاکمیت گروه طالبان در زندهگی جمعی به «موجودات نامریی» مبدل شدهاند. به گفته او، احکام زنستیزانه طالبان، زنان را از همه حقوق اولیهشان اعم از دسترسی به آموزش، مشارکت سیاسی و اجتماعی مانند حق کار، آموزش، مسافرت، ورزش، رفتن به حمامهای عمومی و پارکها محروم کرده است.
زرغونه عبیدی، یکی از فعالان حقوق زن، در مورد سخنان اخیر سرپرست وزارت تحصیلات عالی طالبان در برگه فیسبوکش نوشته است: «طالبان با منافذ بسته دماغی دارای عقبافتادهترین شعور، پوسیدهترین افکار، مشکوکترین اندیشه، بداخلاقترین نوع درک از مناسبات اجتماعی میان زن و مرد و فاقد هر نوع صلاحیت برای ارزیابی ارزشهای متمدن انسانی عاطفی شخصی و اجتماعی میان زن و مردند.»
رها آزاد، یکی از دانشجویان دختر، در صحبت با روزنامه ۸صبح میگوید: «اصلاً ماندهام که چه بگویم. حیرانم که ما با این طایفه [طالبان] چه کار کنیم! چه بگوییم! وقتی سنخنانش را شنیدم، متعجب نشدم، به دلیل اینکه ما از طالب توقع بدتر از این را داریم. طالب که جز کشتن، جز خون ریختن، بدبختی و فلاکت چیزی به بار نیاورده است. طالبها از توانمند شدن زنان میترسند، از اینکه به پای خود ایستاد شوند میترسند. بالاخره میخواهند به هر نحوی که شده، با حرفهای پوچشان روحیه ما را ضعیفتر کنند.»
این دانشجو که با شنیدن سخنان سرپرست وزارت تحصیلات عالی طالبان «مضطربتر» شده است، ادامه میدهد: «طالبان هیچ نگاه انسانی به زنان ندارند. به هر نحوی میخواهند ما را شکنجه کنند و ضرر برسانند. طالب بهعنوان لکه ننگ جامعه انسانی از این بدتر ازش توقع میرود. این سخنان او به نگرانیهای قبلی ما میافزاید و هر روز ما به لحاظ روحی صدمه میبینیم. در کل خستهایم، نگران و مضطرب. میترسیم که با همین رخصتیهای زمستانی به یکبارهگی از دانشگاه هم رخصت شویم. واقعاً نگرانیم و این حرفها همهاش مقدمهای برای کشتن و بیخانمان کردن و مسدود کردن است، همین.»
این در حالی است که ندامحمد ندیم، سرپرست وزارت تحصیلات عالی طالبان، بهتازهگی در یک نوار تصویری که از او در رسانهها نشر شده، فرستادن دختران به مکتب را «فرهنگ خارجیها» خوانده است. او در این نوار تصویری میگوید که امانالله خان و ظاهرشاه فرهنگ رفتن دختران به مکتب را از غربیها به افغانستان آوردند که در تضاد با فرهنگ اسلامی و افغانی است. در سخنرانی ندیم، رفتن دختران به مکتب که امانالله خان آن را رواج داد، معادل «فحاشی و عیاشی» خوانده شده است.
سرپرست وزارت تحصیلات عالی طالبان در این نوار تصویری میگوید: «این امانالله خان چه کرد؟ به طرف غربیها و کافران گشت، این فایده را به ما آورد که زنان چرا در خانه نشستهاند؟ چرا مکتب نمیروند؟ او نسخه عیاشی و فحاشی را آورد و میخواست به افغانستان عملی کند که علمای عزتمند همان وقت در مقابلش ایستادند و گفتند برای ما قابل قبول نیست، این با اسلام ما در تضاد است، با افغانیت ما در تضاد است، با غیرت ما در تضاد است.»
ندیم در این نوار تصویری از زندانی شدن عالمان دین و بزرگان قومی در زمان ظاهرشاه به خاطر مخالفت با آموزش دختران نیز یاد میکند و تأکید میورزد: «در زمان ظاهرشاه مسلمان مخلص قومی، ایستاد شدند که این مخالف غیرت، حیا و مخالف ایمان ما است، ایجاب نمیکند که زنان ما را به زور به مکتب بفرستید. او موسفیدان را زندانی کرد، علما را زندانی کرد. این قسم حالات در افغانستان گذشت که کسی در مورد شعایر اسلامی خود چیزی گفته نمیتوانست.»
محدودیتهای طالبان بر زنان
طالبان پس از تصرف افغانستان همه سیاستهای دور نخست حاکمیتشان را بهتدریج علیه زنان در کشور اعمال کردهاند. در نخستین روز اعلام کابینهشان، وزارت امور زنان را لغو و به جای آن وزارت امر به معروف و نهی از منکر را ایجاد کردند. این گروه با بستن دروازههای مکتبهای دخترانه اعلام کرد که پس از تصمیمگیری در مورد لباس دانشآموزان دختر و معلمان، مطابق «قوانین شرعی و سنتی افغانستان» مکتبهای دخترانه را بازگشایی خواهد کرد، اما پس از ۱۶ ماه تصمیم گرفته است که دروازههای مکتبهای متوسطه و لیسه و دانشگاهها را برای همیشه به روی دختران ببندند.
این گروه از ماه گذشته به اینسو پارکهای تفریحی، ورزشگاهها، حمامهای زنانه و رستورانتها را به روی زنان مسدود کردهاند. وزارت امر به معروف و نهی از منکر طالبان به همه ولایتها دستور صادر کرده است که مکانهای تفریحی، حمامها و آرایشگاهها را به روی زنان ببندند. براساس اطلاعیههای این وزارت، در ولایتها زنان تنها در صورتی میتوانند در رستورانتها برای غذا خوردن بروند که محرم شرعی با خود داشته باشند.
طالبان در نخستین روزهای ایجاد وزارت امر به معروف و نهی از منکرشان گفته بودند که برای استقرار «نظام اسلامی» فرمانهای پیدرپی صادر خواهد شد. وضع محدودیتهای گسترده علیه زنان، حجاب اجباری، پوشیدن روی زنان در پردههای تلویزیونها، محرومیت از اشتغال، تفکیک صنفهای دختران و پسران، تعیین تقسیماوقات در پارکها، منع صحبت کادرهای پزشکی زن و مرد در شفاخانهها و بسته شدن دروازههای حمامهای زنانه و پارکهای تفریحی به روی زنان، از محدودیتهای برجستهای است که این گروه در یک سال گذشته بر زنان اعمال کردهاند. سرپرست جدید وزارت تحصیلات عالی طالبان در حالی این سخنان را مطرح میکند که پیش از او عبدالباقی حقانی، سرپرست قبلی این وزارت، نیز گفته بود که از دانشجویان و دانشآموزانی که در بیست سال گذشته تحصیل کردهاند، نباید انتظاری داشت.
سرپرست وزارت تحصیلات عالی طالبان از این پیش در رژیم این گروه بهعنوان والی کابل وظیفه اجرا میکرد. او از اعضای رهبری و تصمیمگیرنده طالبان است. پیش از این منابع به روزنامه ۸صبح تأیید کردند که طالبان تصمیم گرفتهاند دروازههای مکتبها و دانشگاهها را برای همیشه به روی دختران ببندند. در تازهترین فرمان این گروه درباره مکتبهای دخترانه آمده است که همه دانشآموزان صنف دوازدهم در یک روز آزمون پایان سال را سپری کنند و از مکتب فارغ شوند. پیش از این داوطلبان دختر در آزمون کانکور را نیز از انتخاب شماری از رشتههای تحصیلی بهویژه ژورنالیسم، اقتصاد، انجینری ساختمانی، وترنری، زراعت و شماری از رشتههای ديگر منع کردهاند. در ضمن هیچ دختری در فهرست 10 برتر کانکور امسال جای نگرفته است.