آیاقدن آسیب یوزگه سییش؛ طالبلر قماقخانه‌لریده سابق حربیلرنینگ قیناقلری
امین کاوه
سابق حربیلرنینگ اچینرلی حیات و نا معلوم کېله‌جکدن شکایتلری بار. اولر، طالبلر حکمرانلیگیده اۉلیم و امیدسیزلیک ایچیده حیات بیلن کوره‌شه یاتگنلرینی ایته‌دیلر. اوشبو حربیلرنینگ ایتیشلریچه، قشاقلیک و ایش‌سیزلیک یانیده، قۉلگه آلینیش و طالبلر آرقلی اۉچ (انتقام) آلینیش خواطری اۉزلرینی سایه کبی کوزه‌تیب باره‌دی. عین حالده، طالبلر قماقخانه‌لریدن تیریک قیتگن حربیلرنینگ دهشتلی و تیتره‌توچی حکایهلری هم یوق اېمس. اولرنینگ ادعاسیگه کۉره، آیاقدن آسیش، برق‌قه بېریش، اویقوسیزلیک و محبوسلر « یوزیگه سییش» طالبلرنینگ قماقخانه‌لریده رواج تاپگن قیناقلردن سنه‌له‌دی. سابق اوشبو عسکرلرنینگ تاکیدله‌شیچه، دنیا جماعه‌چیلیگی ترورچیلیککه قرشی مشترک کوره‌شده بېریلگن قربانلیکلرنی اهمیت‌سیز انگلب اونی اېسدن چیقاریب یوباردی. ایش‌سیزلیکدن علاوه، قۉلگه آلینیش و طالبلر آرقلی اۉلدیریلیش خواطریده اېکن لیکلرینی تیلگه آله‌دی اوشبو سابق حربیلر. مذکور عسکرلرنینگ قۉشیمچه قیلیشیچه، اولرنینگ افغانستانده یشش اۉرینلری یۉق و قۉشنی دولتلرده هم ایشلش اوچون فرصت مساعد اېمس امیدسیزلیک و بی تقدیرلیک عرصاتیده قالگنلر. عین حالده بعضی گزارشلرده، طالبلر اۉتگن ایکّی آی ایچیده سابق عسکرلردن ۱۵ته‌نی قۉلگه آلیب اولرنینگ ۱۴ته‌سینی اۉلدیرگن. مملکت نینگ میلیونلب یشاوچی کۉزینی اولرگه تیککن سابق مینگلب خوفسیزلیک کوچلری، حاضر اۉزی بوتکول امیدسیزلیکده یشه‌یدیلر. بو کوچلرنینگ ایتیشلریچه، سۉنگی ییگیرمه ییل ایچیده ترورچیلرگه قرشی کوره‌ش یۉلیده کتّه قربانلیک بیرگنلر و حاضرگی کونده اۉزلری نینگ حیاتی امیدسیزلیک بیلن روپه‌ره دیر. اولر، قشاقلیک، ایش‌سیزلیک، طالبلر آرقلی اوچ آلیش حیاتلرینی کابوسگه ایلنتیرگنینی تیلگه آله‌دیلر.
ایریم عسکرلرنینگ سۉنگّی ییگرمه ییل جریانیده بېریگن قربانلیککه اشاره قیلیب ایتیشلریچه، حاضرگی کونده طالبلرنینگ قۉرقیشیدن روزغار غیلدیره‌کی و بیر آغیز قاره نان تاپیش اوچون ایرکین روشده یوریب توره آلمه‌یدیلر. اولرنینگ تاکیدله‌شیچه، دنیا جماعه‌چیلیگی ییگیرمه ییل ترورچیلرگه قرشی کوره‌شده، بولرنینگ قربانلیگی و یوتوقلریگه اعتبار بېرمه‌دی و اولرینی هم بوتونله‌ی اونوتیب یوبارگن.
اوشبو سابق عسکرلر، افغانستانده طالبلر حکمرانلیگی آستیده یشش اوچون جای و ایش اوچون فرصت یۉق و قۉشنی مملکتلرده هم بیر تاماندن قولگه آلینیش، زوردن چیقاریلیش و بیر تاماندن ایش‌سیزلیک قینه‌یدی دېدیلر. اولرگه کۉره، وضعیت اۉزلری اوچون گنگ و کېله‌جک قرانغو دیر.
طالبلر سۉنگّی بیر آی جریانیده قۉلگه آلینگن ۱۵ کیشیدن چمه‌سی ۱۴ته‌سینی اۉلدیرگنی باره‌سیده ترقه تیلگن گزارشدن کېین، سابق خوفسیزلیک کوچلری طالبلرنینگ اۉچ آلیشینی تیلگه آلماقده‌لر. بو حربیلرنینگ بیر قطاری ۸صبح کونده‌لیگیده اۉنلب صفداشلری درک‌سیز یوقالیب کېتگن و یوزلرچه‌سی طالبلرنینگ تورمه‌سیده سقلنه‌دی، بولرنینگ عایله‌لری طالبلرنینگ قۉرقیشیدن مساله‌نی رسانه‌لرگه چیقرالمه‌یدیلر دیب ایتگنلر. اینگی سۉنگّی موردده، منبعلر قندهار شهری نینگ «عینومینه» منطقه‌سیده خلیل احمد ناملی باسبق بیر حربی طالبلر آرقلی اۉلدیریگنینی ایته‌دی. منیع نینگ ایتیشیچه، خلیل احمد کېچه‌لب طالبلر تامانیدن قۉلگه آلینگن و کېین آتیب اۉلدیرگن.
عین حالده، طالبلر قخانه‌لریدن چیققن بعضی بیر سابق حربیلر اوشبو حربیلرنینگ برابریده طالبلرنینگ دهشتلی و تیره‌توچی یانده‌شویدن اچیق حکایهلری بار. گزارشده آتی سیر سقله‌نیش شرطی بیلن گپیرگن سابق حربیلردن بیری، برق‌قه بېریش، اویقوسیزلیک، آیاقدن آسیش، کلتکلش، سۉکیش، سوو ایچیده قۉییش و نفس آلمسلیک اوچون یوز تیره‌نی پلاستیک بیلن اوره‌ش بو گروه نینگ تورمه‌لریده‌گی عادی قیناقلردن دېب ایته‌دی. بو قۉپالیکنی تجربه قیلگن بو حربی اۉزی، طالبلرنینگ تورمه‌سیدن وحشت و دهشتگه تۉله روایتلری بار. جوده کۉپ حقارت بۉلیب قیناققه آلینگن سابق اوشبو حربی، «قۉلگه آلینگنیم نینگ بیرینچی کونیده، قماقخانه‌گه آلیب کېتگنلریده، کۉزلریم باغلنگن اېدی دېدی. بیر کیشی کېلدی، یوزیمگه نېچه شپات اوریب آیاغلریمنی کیشنللب لینگیمدن آسدی. ایکّی ساعتگچه آیاقدن آسیلگن اېدیم. آغیز بورنیمدن قان کیلردی و یوزیم یاریله‌دی دېب احساس قیلردیم.» اونگه کۉره، « اۉزیمدن کېتگن ایدیم، ییرگه یومه‌له‌گن اېدیم. آیاق سیسینی اېشیتیب، قاری صاحب یوزیمنی آچینگلر دېب هیقردیم. نفر کېلیب یوزیمگه سییب کېتدی. اونینگ آرقه‌سیدن کېلگن ایکّینچی کیشی، پشتو تیلیده گپیریب یخشی قیلدینگ دېدی. کېلدی، یوزیمنی آرقه‌مگه ایلنتیریب سوو بېردی. یوزیمنی یوودیم. بو وضعیت ینه ایکّی کون تکرار بۉلدی.» سابق حربیلرنینگ قۉشیمچه قیلیشیچه، «برق‌قه بېرگنلریده، اوچردیم و باشیم دیوارگه باریب تېگردی و اۉزیمدن کېتردیم و کېین باشیمگه پلاستیک کیدیرردیلر نفسیم قیسیلردی. اۉزیمدن کېتیب یېرگه ییقیلردیم. سۉکردیلر، کلتکلردی و یلینیب یۉلباریشنی اېشیتمسدیلر.»
بو حربی نینگ روایتیگه قره‌گنده، طالبلرنینگ تورمه‌سی ساغلیق لحاظدن هم جود «کثیف و اېسلی» دیر. اونگه کۉره، طالبلر فقط ایکّی وقت یریم – یریم قوروق نان بېرردی و کېچه تاماندن ساعت ایکّیگچه کېمسه نینگ اوخلش حقی یوق اېدی و اگر بیرارته اویقوگن کېتگنده هم یوزیگه شپه‌لاق اوریب اویغه‌تردی. اونینگ سۉزلریگه کۉره، بو وضعیت بعضن اېرتلب تانگ آتگونچه دوام اېتردی. قیناققه آلینمه‌گنده، تورمه‌ده‌گی قیناققه آلینه دیگن باشقه‌لرنینگ شاوقینی، اوزینی اېنگ یامان وضعیتگه سالیشینی تیلگه آله‌دی. اونینگ ایتیشیچه، طالبلر تورمه‌سیده کسللرگه دارو بېریلمه‌یدی. کۉپینچه محبوسلر افلاسلنگن سوولرنی ایچیش بیلن ایچ کېتمه بولردی، لېکن تشانگه کېتیش رخصی یوق اېدی و کۉپینچه‌سی یشه‌یدیگن جاییده تشناب قیلردی دېب ایته‌دی. بو عسکرنینگ روایتی اساسیده، محبوس تنه‌سی نینگ بیرار قسمی طالبلرنینگ قیناغی نتیجه‌سیده قرا بۉلسه، اینیقسه آیاقلری قرا بۉلسه فقط سورتیله دیگن بیرگینه ملهم بېرردی. شو وضعیتده هم محبوسلرنی چاپیشگه مجبور اېتردیلر.
طلبلرنینگ رسمی تورمه‌لریدن باشقه، بو گروه نینگ شخصی تورمه‌لری هم بار دیر. قندهارده منبعلرنینگ ایتیشیچه، طالبلرنینگ بیر قطار اعضالری محلی بیر قنچه خادملر و سابق حکومت حربیلرینی شخصی تورمه‌لریده حبسگه تشله‌گنلر. شونینگدیک کابل اوچون طالبلر سابق والیسی نینگ هم شخصی تورمه‌سی بۉلگن دیر.
ایشانچلی بیر منبع، کابل اوچون طالبلرنینگ سابق والیسی حاضر کاپیسا ولایتیده بو گروه نینگ والیسی صفتیده ایشله‌یدی، شخصی تورمه‌سی بار و سابق حربیلرنی او یېرده قیناققه آلیب اولدیره‌دی دېب ایته‌دی. منبع گه کۉره، اونینگ تورمه‌سیده‌گی محبوسلردن ۸ته سی قیناق آستیده جان بېرگن و اوچ ته سی اېسه درک سیز یۉقالگن. منبع نینگ روایت قیلیشیچه، طالبلر اۉز شخصی تورمه‌لریده سابیق خوفسیزلیک کوچلریگه نسبتن تورلی – تورلی قیناقلرنی قۉللیدی. بو منبع نینگ ادعا قیلیشیچه: «اېرککلرنی باشی بیلن تورغیزیب قۉیردیلر، اېرکک لیگیگه تاش آسردیلر، آیاغی نینگ آستیگه سوو قویردی، اویقوگه قۉیمسدی و باشقه‌لرنینگ کتلکله‌نیش و قیناققه آلینشی نتیجه‌سیده‌گی شاوقینلر هر دقیقه محبوسلرنی ینه روحی شکلده قینردی» اونگه کۉره، خوفسیز بیر جایگه چیقمه گونگه قدر، کۉزی بیلن کورگن کیچیرگنلرنی اساسی شکلده رسانه‌لر بیلن اۉرته گه قۉیه آلمسلیگینی تیلگه آلگن. لېکن طالبلر اۉزلری نینگ رهبری تامانیدن اعلان قیلینگن عمومی فرمانیگ کۉره سابق حربیلر قۉشمیچه هیچ کیمنی قۉلگه آلیب قیناق اېتمگنلرینی بار بار تاکیدلب کېلگنلر. اوبشو گروه نینگ سۉزلاوچیسی ذبیح الله مجاهد، تازه‌لیکده یونامانینگ گزارشیگه عکس العمل کۉرسه‌تیب، طالبلر قماقخانه‌لریده هیچ کیم قینلمه‌یدی دېدی.
عین حالده، افغانستانده بیرلشگن ملتلر تشکیلاتی نینگ معاونت هیات دفتری (یوناما) ینگی بیر موردده طالبلر آرقلی قۉلگه آلینه دیگنده بیر مینگ و ۶۰۰ مورد انسان حقوقلری آیاق آستی بۉلگنینی فاش قیلدی. بو اداره‌گه کۉره، محبوسلرنینگ برابریده طالبلرنینگ خط – حرکتی «حقارتلی و غیر انسانی» بۉلگن دیر. یوناما بوندن آلدین هم سابق دفاعی و خوفسیزلیک کوچلری بلند مرتبه‌لی رسمیلرینی اۉز باشیمچه حبسگه آلیش ۴۲۴ مورد دن ۱۴۴ موردی طالبلر حکرانلیککه کېلگندن کېین ثبت اېتیلگن دېگن اېدی. ایتیش کېره‌ککه، طالبلر حاکمیتگه قیتگندن سونگ، سابق مینگلب خوفسیزلیک کوچلری قۉشنی مملکتلرده آواره بۉلدی و اولر حاضر زودن چیقاریلیشگه روپه ره بۉلیب تورگنلر. یقینده پاکستان‌گه بارگن بعضی بیر سابق حربیلر اۉزلری نینگ قیین وضعیتلری و نا معلوم کېله جکلریدن شکایت قیله دیلر. اولر غرب دولتلریدن اۉزلری نینگ وضعیتی و مهاجرتی پرونده‌لریگه اعتبار قره‌تیشنی ایسته‌گنلر.
