ممنوعیت کامل آموزش و تحصیل؛ طالبان درب دانشگاه‌ها را به روی دختران می‌بندند
به دنبال بسته بودن مکتب‌های متوسطه و لیسه‌های دخترانه، طالبان تصمیم گرفته‌اند که دروازه دانشگاه‌ها را نیز پس از پایان سمستر خزانی به روی دانشجویان دختر بسته کنند. ملا هبت‌الله آخوندزاده، رهبر غایب این گروه، در فرمان تازه‌ای که تاکنون همه‌گانی نشده، دستور بستن درب دانشگاه‌های دولتی و خصوصی به روی دختران را صادر کرده است. روزنامه ۸صبح به اطلاعاتی دست یافته که نشان می‌دهد این موضوع در نشست‌های خصوصی و کابینه طالبان نیز مورد بحث قرار گرفته است. پیش از این منابع به روزنامه ۸صبح گفته بودند که در نشستی در دانشگاه کابل گفته شده قرار است این تصمیم در پایان سال روان تحصیلی، عملی شود. با این حال، شماری از استادان دانشگاه‌های دولتی و خصوصی در گفت‌وگو با روزنامه ۸صبح، از بسته شدن دانشگاه‌ها به روی دختران ابراز نگرانی کرده و می‌گویند که با عملی شدن این تصمیم، زنان به‌گونه کامل از حقوق انسانی محروم می‌شوند.
منابع به روزنامه ۸صبح به نقل از دستور ملا هبت‌الله آخوندزاده، رهبر غایب طالبان، می‌گویند که از این فرمان در یک مجلس خصوصی در هفته گذشته اطلاع حاصل کرده‌اند. به گفته این منابع، طالبان تصمیم گرفته‌اند دروازه‌های دانشگاه‌ها را به روی دختران در دانشگاه‌های دولتی و خصوصی به‌گونه موقت مسدود کنند. یک منبع در دانشگاه کابل به روزنامه ۸صبح تأیید می‌کند که یکی از مقام‌های طالبان هفته گذشته در نشستی در این دانشگاه از این تصمیم پرده برداشته است. بربنیاد آن، در پایان سال تحصیلی این دستور عملی خواهد شد. کارمندان وزارت تحصیلات عالی زیر اداره طالبان اما از این تصمیم ابراز بی‌خبری می‌کنند.
در همین حال، منبع دیگری به روزنامه ۸صبح می‌گوید که این بحث در یکی از نشست‌های کابینه طالبان مطرح شده، اما شماری از وزیران طالبان با آن مخالفت کرده‌اند. این تصمیم که گفته می‌شود در کابینه طالبان روی آن بحث شده، تا هنوز به‌گونه رسمی اعلام نشده است. این منبع می‌افزاید که در نشست‌های خصوصی شماری از رهبران طالبان چنین مسأله‌ای مطرح شده و برخی از آنان گفته‌اند: «شیخ صاحب چنین دستوری را صادر کرده است.» این منبع اما تأکید می‌ورزد که شماری از چهره‌های طالبان با صدور و اعمال این دستور مخالفت دارند. این منبع به نقل از طالبان علاوه می‌کند که این کار باعث طولانی شدن روند به رسمیت شناختن این گروه خواهد شد.
با این حال روزنامه ۸صبح در گفت‌وگو با شماری از استادان دانشگاه‌های دولتی و خصوصی دریافته است که چنین اطلاعی به‌گونه غیررسمی تقریباً به همه دانشگاه‌ها درز کرده است. مسوولان دانشگاه‌های خصوصی می‌گویند که چنین خبرهایی را شنیده‌اند و در مورد آن در نشست‌های خودمانی و کوچک نیز تبصره می‌شود، اما تاکنون اطلاع رسمی از سوی وزارت تحصیلات عالی یا سایر نهادهای ذی‌ربط طالبان دریافت نکرده‌اند.
رمزیه (نام مستعار) یکی از دانشجویان دانشگاه کابل است. او در صحبت با روزنامه ۸صبح می‌گوید: «اگر دانشگاه بسته شود، ما شاید بیشتر از امروز ناامید شویم. از روزی که طالبان قدرت را در دست گرفته‌اند، هر شرطی را که گذاشتند، ما قبول کردیم. گفتند حجاب دراز بپوشید، قبول کردیم؛ گفتند لباس رنگه نپوشید، ما قبول کردیم؛ گفتند در صحن پوهنتون عکس نگیرید، ما قبول کردیم؛ وقت درسی ما را محدود کردند، قبول کردیم؛ گفتند در هفته سه روز درس بخوانید، باز هم قبول کردیم و گفتیم با پذیرفتن شرط‌های‌شان مانع درس‌های ما نشوند.»
این دانشجو می‌افزاید که دختران برای ورود به دانشگاه‌ها تلاش کردند و زحمت‌های سختی را متقبل شده و شرایط دشواری را پشت سر گذاشتند و اکنون محرومیت در مقطع تحصیل و آن هم به‌شکل نیمه‌تمام خیانت و جفای بزرگی در حق زن و دانش در کشور است. او تأکید می‌کند: «شرایط سخت و مشکلات اقتصادی و امنیتی را سپری کردیم، تمام زحمت‌های ما ضرب در صفر می‌شود. شما ببینید، دختران کاج با هزاران ناامیدی حتا اعضای بدن خود را از دست دادند، باز هم دست از درس نکشیدند. این نشان‌دهنده این است که دختران بی‌اندازه به درس و تحصیل علاقه‌مند هستند.»
این دانشجو خطاب به طالبان می‌گوید: «لطفاً این کار را نکنید، بگذارید درس‌های خود را بخوانیم.» به گفته او، اگر طالبان این دستور را عملی کنند «جامعه به‌گونه کامل فلج» می‌شود. رمزیه تأکید می‌کند که طالبان فعلاً زنان و دختران افغانستان را آله دست خود قرار داده‌اند.
آزاده، دانشجوی دیگری است. او در گفت‌وگو با روزنامه ۸صبح می‌گوید: «با بسته شدن دانشگاه، احساس بسیار بدی در مورد آینده خود داریم. در رشته دل‌خواه در دانشگاه خیلی سختی‌ها و رنج‌ها را متقبل شدیم تا این که بتوانیم به اولین قدم موفقیت برسیم. اگر دانشگاه‌ها بسته شود، دیگر ما آینده نداریم. وقتی دانشگاه‌ها بسته شود، با تمام آرزوهای‌مان در کنج دانشگاه‌ها دفن می‌شویم.»
با این حال، شماری از استادان و مسوولان دانشگاه‌های خصوصی در صحبت با روزنامه ۸صبح تأیید می‌کنند که چنین حرف‌هایی را شنیده‌اند، اما تأکید می‌ورزند که تاکنون به‌گونه رسمی در این زمینه اطلاعی در دست ندارند. یکی از این استادان می‌گوید: «وقتی هیچ دختری از مکتب فارغ نشود، ضرورت به این دستور هم نیست و طالبان بگذارند دخترانی که وارد دانشگاه‌ها شده‌اند، فارغ شوند؛ چون کسی دیگر از مکتب فارغ نمی‌شود و نیاز نیست که درد سر تازه‌ای برای مردم خلق شود.»
وضع محدودیت علیه زنان
طالبان پس از تصرف افغانستان به رغم خوش‌بینی‌هایی که نسبت به تغییر و رویکرد آنان به میان آمده بود، با رفتارهای خود نشان دادند که هیچ دگرگونی‌ای در روش و منش آنان نسبت به زنان و ارزش‌های نوین به میان نیامده است. این گروه پس از فروپاشی نظم جمهوریت، در نخستین اقدام وزارت امور زنان را لغو و به جای آن وزارت امر به معروف و نهی از منکر را ایجاد کرده‌اند.
این گروه در تازه‌ترین مورد پارک‌های تفریحی، ورزشگاه‌ها، حمام‌های زنانه و رستورانت‌ها را به روی زنان مسدود کرده‌اند. وزارت امر به معروف و نهی از منکر طالبان به همه ولایت‌ها دستور صادر کرده است که مکان‌های تفریحی، حمام‌ها و آرایشگاه‌ها را به روی زنان بسته کنند. براساس اطلاعیه‌های این وزارت، در ولایت‌ها زنان تنها در صورتی می‌توانند در رستورانت‌ها برای غذا خوردن بروند که محرم شرعی با خود داشته باشند.
طالبان در نخستین روزهای سقوط نظم جمهوریت دروازه مکتب‌های دخترانه را مسدود کردند و گفتند که دانش‌آموزان دختر تا اطلاع ثانوی باید در خانه بمانند. اکنون بیشتر از ۵۰۰ روز از بسته ماندن درب مکتب‌های دخترانه بالاتر از صنف ششم می‌گذرد، اما هنوز هم اطلاع ثانوی این گروه داده نشده است.
وزارت امر به معروف و نهی از منکر رژیم طالبان گفته بود که برای استقرار «نظام اسلامی» فرمان‌های پی‌درپی دیگری صادر خواهد شد. حجاب اجباری، پوشیدن روی زنان در پرده‌های تلویزیون‌ها، محرومیت از اشتغال، تفکیک صنف‌های دختران و پسران، تعیین تقسیم‌اوقات در پارک‌ها، منع صحبت کادرهای پزشکی در شفاخانه‌ها و در تازه‌ترین مورد بسته شدن دروازه‌های حمام‌های زنانه و پارک‌های تفریحی به روی زنان از اقدامات برجسته این گروه در یک سال گذشته علیه زنان به شمار می‌رود.
طالبان با آغاز درس‌های دانشگاه‌ها، دستور جدایی صنف‌های دختران و پسران را صادر کردند، اما زمانی که اعتراض‌ها از نبود صنف‌های درسی و کمبود استادان افزایش یافت، گفتند میان دانشجویان پسر و دختر در صنف‌ها پرده آویزان شود. این گروه در ماه قوس ۱۴۰۰، به راننده‌های موترهای شهری و مسافربری دستور دادند که زنان «بی‌حجاب» را در موترهای‌شان سوار نکنند و نیز نهادهای دولتی را از پذیرش مراجعان زن بدون محرم، منع کردند؛ دستورهایی که تاکنون جنبه عملی به خود نگرفته است.
به دنبال وضع محدودیت‌ها علیه زنان، طالبان دستور رسمی صادر کردند که زنان حق سفر بدون محرم به خارج از کشور را ندارند. در مکتوبی که در ماه حمل سال جاری از سوی مدیریت عمومی شرکت هوایی «آریانا» صادر شد، آمده است: «جلسه امروز، پنج‌شنبه، ۴ حمل، در هیچ یکی از پروازهای داخلی و خارجی، زنان بدون محرم شرعی اجازه مسافرت ندارند و برای‌شان تکت صادر نگردد.»
طالبان علاوه بر وضع محدودیت علیه زنان، دستور ۹ ماده‌ای رهبرشان را همه‌گانی کرده‌اند که بربنیاد آن زنان مکلف به پوشیدن کامل روی‌شان شده و بهترین حجاب چادری/برقع دانسته شده است. این دستور در نُه ماده صادر شده که علاوه بر تعیین مکلفیت برای زنان، مجازاتی نیز برای اقارب آنان در نظر گرفته شده است.
واکنش‌های بین‌المللی به عمل‌کردهای زن‌ستیزانه طالبان
پس از آن‌که طالبان درب مکتب‌های متوسطه و لیسه‌های دخترانه را بستند، این اقدام آنان با واکنش‌های تند کشورهای خارجی و سازمان‌های بین‌المللی مواجه شد. در تازه‌ترین مورد، مجمع عمومی سازمان ملل متحد در هفتادوهفتمین نشست خود قطع‌نامه‌ای را در مورد افغانستان صادر کرده است. در این قطع‌نامه هشدار داده شده که اگر طالبان حقوق بشر، حقوق زنان و دختران و حقوق اقلیت‌ها را رعایت نکنند، به رسمیت شناخته نخواهند شد.
پیش از این آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد، در توییت‌های متعددی گفته است که محرومیت دختران از آموزش و بسته ماندن مکتب‌های دخترانه «نقض غیرقابل توجیه» حقوق زنان است. او به‌طور مکرر تأکید کرده که محرومیت زنان از حقوق اساسی‌شان به افغانستان آسیب می‌رساند. آقای گوترش در یک‌ساله‌گی مسدود ماندن مکتب‌های دخترانه گفت که یک سال دانش و فرصت هدر رفته است.
این در حالی است که پیش از این وزارت خارجه امریکا، سیاست‌های طالبان در برابر زنان را توهین به حقوق بشر دانسته است. ند پرایس، سخنگوی این وزارت، گفته است که دستور پوشش اجباری برای زنان، روابط طالبان با جامعه جهانی را مخدوش‌تر می‌کند. تام وست، نماینده ویژه وزارت خارجه امریکا برای صلح افغانستان، در واکنش به بسته ماندن مکتب‌های دخترانه گفته است که در کنار «ممنوعیت آموزش دختران، وضع محدودیت در آزادی گشت‌وگذار و هدف قرار دادن اعتراضات مسالمت‌آمیز زنان، سیاست اخیر طالبان، حقوق زنان و دختران را محدود می‌کند.»
در همین حال، رینا امیری، نماینده ویژه امریکا در امور زنان افغانستان، رفتار خشونت‌‌بار طالبان علیه راه‌پیمایان زن در پیوند به حمله انتحاری خون‌بار بر آموزشگاه کاج را «وحشی‌گری» و نشان «ضعف و ترس» طالبان خواند. او همچنان در مورد مسدود ماندن مکتب‌های دخترانه گفت: «آموزش همه مردم افغانستان از جمله زنان و دختران، کلید رهایی افغانستان از فقر و بازگرداندن امید است.»
با این حال، هدر بار، معاون بخش زنان در دیده‌بان حقوق بشر، پس از ۴۰۰ روز محرومیت دختران از آموزش، گفت: «۴۰۰ روز از ممنوعیت تحصیل متوسطه دختران توسط طالبان می‌گذرد. این قبلاً صدمات جبران‌ناپذیری را به این دختران، خانواده‌های آن‌ها و کشورشان وارد کرده است. آسیب هر روز عمیق‌تر می‌شود.»
از سوی دیگر، ریچارد بنت، گزارشگر ویژه سازمان ملل در مورد وضعیت حقوق بشر در افغانستان، گفته است که طالبان گام‌به‌گام حقوق بشری زنان را نابود می‌کنند. او در مورد وضعیت حقوق بشر در افغانستان تأکید کرده که باید عواقبی برای نقض حقوق بشر وجود داشته باشد.
در جریان یک سال و سه ماه گذشته طالبان به اعمال محدودیت علیه زنان ادامه داده‌اند. در مقابل جامعه جهانی به سیاست نکوهش و درخواست از طالبان پیوسته و از این گروه خواستار رعایت حقوق بشری و رفع محدودیت علیه زنان شده است. با این حال، شماری از نهادهای حقوق بشری از سیاست طالبان در قبال حقوق بشر به‌شدت انتقاد کرده‌اند. سازمان عفو بین‌الملل روز دوشنبه، ۲۴ اسد، گفته است که یک سال حاکمیت طالبان راوی خشونت و وعده‌های دروغین است و آنان حقوق بشر را به‌صورت گسترده نقض کرده‌اند. دیده‌بان حقوق بشر نیز نقض حقوق زنان را تکان‌دهنده‌تر از رویه طالبان در دهه ۹۰ خوانده است. این نهاد روز سه‌شنبه، ۲۵ اسد، گفته است که زنان افغانستان به اقدام جهانی برای توقف سوءاستفاده طالبان نیاز دارند.
پس از بازگشت طالبان به قدرت در ۲۴ اسد ۱۴۰۰ مطابق ۱۵ آگست ۲۰۲۱، زنان به‌گونه کامل از حوزه عمومی حذف شده‌اند. حق کار و آموزش زنان سلب شده و اعتراض‌های آنان با روش‌های خشونت‌باری از سوی طالبان سرکوب شده است. طالبان در دوره نخست قدرت خود از سال ۱۳۷۵ تا ۱۳۸۰ نیز دختران و زنان را به‌گونه کامل از همه حقوق انسانی‌شان محروم کرده بودند.
