وزارت معارف دو سال پیش روند اصلاحات در مضامین مکتب را روی دست گرفت. این وزارت هدف از این کار را معیاریسازی و بلند بردن کیفیت نصاب تعلیمی عنوان کرده بود. اکنون که بیش از دو سال از آغاز این روند گذشته است، وزارت معارف نتوانسته اصلاحات مورد نظر را تطبیق کند. شماری از مقامهای پیشین وزارت، این وزارت را به ناتوانی متهم میکنند و میگویند که این وزارت به دلیل ناتوانی، در تطبیق اصلاحات موفق نشده است. همچنان برخی از فعالان حقوق کودک بر بازنگری و اصلاح نصاب تعلیمی تاکید دارند و میگویند که وزارت معارف باید با درک چالشهای دانشآموزان، نصاب کنونی را اصلاح و بازنگری کند. در همین حال مسوولان در وزارت معارف میگویند که روند اصلاحات هنوز هم در مرحله رایزنی است و این وزارت تلاش دارد تا دیدگاههای اکادمی علوم، علما و متخصصان این حوزه را دریافت و آن را در مضامین بگنجاند.
وزارت معارف در بیستم عقرب سال 1398 اعلام کرد که برای معیاریسازی و بلند بردن کیفیت نصاب تعلیمی، این نصاب اصلاح میشود. در آن هنگام، مسوولان وزارت معارف گفته بودند که در نصاب تعلیمی مشکلاتی چون غیرکاربردی بودن مواد درسی، حجیم بودن کتابهای درسی، بهروز نبودن محتوای مواد درسی و اشتباهات املایی را شناسایی کردهاند و از این رو در صدد حل این مشکلاتاند. این وزارت برای حل این مشکلات با شماری از متخصصان آموزش و پرورش، استادان، فعالان مدنی و متخصصان خارجی بحث کرده و گفته بود که از نظریات آنان در بلند بردن کیفیت نصاب استفاده میکنند. اکنون نزدیک به سه سال از آغاز این روند گذشته، اما وزارت معارف تا هنوز به هدف نهاییاش که همانا بلند بردن کیفیت و اصلاح نصاب بوده، نرسیده است.
شماری از مقامهای پیشین وزارت معارف و فعالان حقوق کودک، رهبری جدید وزارت معارف را به ناتوانی متهم میکنند و میگویند که به دلیل عدم پشتکار این وزارت، نصاب تعلیمی هنوز اصلاح و بازنگری نشده است. غلامدستگیر منیر، مشاور پیشین ارشد تخنیکی و تدریسی وزارت معارف، در صحبت با روزنامه 8صبح گفت که نصاب تعلیمی وزارت معارف در زمان رهبری میرویس بلخی و با درنظرداشت وضعیت کشور مورد بازنگری قرار گرفت و رهبری آن زمان وزارت یک سمپوزیم ملی را در این رابطه راهاندازی کرد. به گفته او، در این سمپوزیم بیش از هزار تن از سراسر کشور شرکت کرده بودند و هدف اساسی آن نیز بازنگری نصاب، تعدد کتاب و مفردات کتاب درسی بود. آقای منیر خاطرنشان کرد که در این سمپوزیم برخی پیشنهادات ارایه شد و وزارت معارف با درنظرداشت مسوولیتش، بعضی گامها را در جهت اصلاح نصاب برداشت. به گفته او، در آن زمان مفردات نصاب جدید طرح و آماده شده بود و موضوعاتی که در کتاب نیاز نبود، حذف شده بود.
این مشاور پیشین وزارت معارف تصریح کرد، کتابهایی که در حال حاضر زیر چاپ قرار دارد، کتابهایی است که در زمان رهبری میرویس بلخی بازنگری شده و حدود 12.2 میلیون جلد آن چاپ شده و 37 میلیون دیگر زیر چاپ قرار دارد. او نصاب تعلیمی کنونی را برای شاگردان «سنگین» و «ثقیل» خواند و گفت که وزارت معارف زیر رهبری میرویس بلخی با توجه به این مشکلات گامهای ارزنده را برداشته بود. او اما خاطرنشان کرد که رهبری جدید وزارت معارف به دلیل «عدم توانمندی»، اصلاحاتی که پیش از این توسط رهبری سابق وزارت اعمال شده بود را تطبیق نکرده است.
آقای منیر نصاب کنون را غیرموثر دانست و گفت که در زمان مشاوریتش مخالف این نصاب بوده است؛ زیرا به گفته او، موضوعات این کتابها برای دانشآموزان ثقیل است. او گفت: «بالای صنف اول تا صنف سوم هفت کتاب را انبار کردیم که هم مضامین دینی، ساینسی و ریاضیات است. این برای اطفال ثقیل است.»
از جانب دیگر این مشاور پیشین خاطرنشان کرد که نصاب کنونی تسلسل منطقی ندارد و این سبب ایجاد چالش برای دانشآموزان شده است. آقای منیر به عنوان نمونه به مضمون «کیمیا» اشاره کرد و گفت: «یک ورکشاپ را دایر کرده بودم. یکی سمینار را به پیش میبرد، اما در حل یک سوال عاجز مانده بود. بالاخره گفتم که مولف این کتاب را بخواهید تا این سوال را حل کند.» او افزود که این مشکلات در نصاب کنونی محسوس است و ایجاب میکند که بازنگری شود و بعضی مضامین نیز مدغم شود تا به این ترتیب از تعدد کتاب کاسته و فقر محتوای حل شود.
از سویی هم منیر تصریح کرد که برای داشتن یک معارف باکیفیت، دو رکن اساسی مطرح است. او توضیح داد که یکی موضوع صنف و تعمیر مکتب است و دیگری کتاب تدریسی است. براساس گفتههای او، در حال حاضر در تمامی مکاتب افغانستان کمبود کتاب محسوس است. در تحقیقی که در سال 1398 از سوی وزارت معارف اجرا شده، افغانستان با درنظرداشت کمیت 8 میلیون دانشآموز، 90 میلیون جلد کتاب نیاز دارد. مشاور پیشین تخنیکی و تدریسی وزارت معارف گفت که رهبری پیشین این وزارت توانست که با همکاری USID زمینه چاپ 50 میلیون کتاب را فراهم کند. طبق معلومات او، از این مجموع 12.2 میلیون جلد کتاب چاپ شد و 37 میلیون دیگر آن زیر چاپ قرار دارد. این کتابها در کشورهای چین، هند و امارت متحده عربی چاپ میشود.
همچنان او بیان کرد که تنها تهیه کتاب و بازنگری کتابها به حل این مشکل کمک نمیکند. به باور او زمانی که برای آموزش دانشآموزان معلم و مکتب وجود نداشته باشد، افغانستان دارای یک معارف باکیفیت نخواهد بود. غلامدستگیر منیر گفت، زمانی کشور به معارف باکیفیت دست پیدا میکند که به صورت موازی حرکت کند. او افزود که هم اکنون اکثر دانشآموزان در خانههای کرایی تدریس میشوند و در ضمن این مکاتب با کمبود معلم مواجهاند. براساس سرویای که از سوی وزارت معارف در سال 1398 انجام شده، این وزارت علاوه بر تشکیل کنونی، به 62 هزار و 312 معلم نیاز دارد. به این ترتیب مشاور پیشین تخنیکی و تدریسی وزارت معارف گفت که اگر معلم مورد نیاز و کتابهای درسی تکمیل و مکاتب مورد نیاز ساخته نشود، رسیدن به معارف باکیفیت ناممکن است. علاوه بر این، وی افزود، با توجه به وضعیتی که در وزارت معارف جریان دارد، غیرممکن است که افغانستان صاحب یک معارف باکیفیت شود. او از وزارت معارف خواست که نصاب را بازنگری کند تا وضعیت معارف بهبود یابد.
مضامین دینی در مکاتب باید خلاصه و آسان شود
در عین حال شماری از فعالان حقوق کودک نیز معتقدند که نصاب کنونی وزارت معارف باید بازنگری شود. ظفرشاه رویی، فعال حقوق کودک، در صحبت با روزنامه 8صبح گفت که نصاب تعلیمی از هر جهت نیاز به بازنگری دارد. به گفته او، کتابهایی که امروز در مکاتب به ویژه در دورههای ابتداییه و متوسطه تدریس میشود، از نگاه محتوایی و املایی اشتباهات زیادی دارد. رویی افزود، در این دوره مضمونهایی تدریس میشود که اساساً نیاز به تدریس آنها نیست. او توضیح داد که تعدادی از مضمونهای دینی با عنوانهای مختلف و با محتوای «خیلی سنگین»، در دورههای ابتدایی و متوسطه تدریس میشود که اکثر دانشآموزان قادر به پیبردن مفاهیم اصلی این کتابها نمیشوند. به باور او، این مساله سبب میشود که کودکان بیشتر به «افراطیت» روی آورند.
ظفرشاه رویی در حالی به این موضوع اشاره میکند که پیش از این نیز شماری از مقامهای حکومت از وجود تضادهای ناشی از نفرتپراگنی، تعصبات مذهبی و قومی و موجودیت ایدیولوژیهای چپ افراطی در نصابهای تعلیمی ابراز نگرانی کرده بودند. برخی از چهرههای فرهنگی و سیاسی از وزارت معارف خواسته بودند که نصاب تعلیمی را طوری بازنگری و اصلاح کند که این تضادها را رفع و ریشهکن کند.
از سوی دیگر برخی معتقدند که تدریس مضامین دینی در دوره ابتداییه چالشساز است؛ زیرا به باور آنان کودکان در این سن توانایی درک درست از دین را ندارند و این امر سبب ترویج خشونت و افراطیت میشود.
با این حال آقای رویی پیشنهاد میدهد که وزارت معارف باید از تدریس مضامین دینی در دورههای ابتدایی و متوسط خودداری کند. به باور او، تدریس چنین مضمونها به جای اینکه کمکی به بهبود وضعیت و تربیه نسل آگاهتر بکند، جامعه را به «افراطیت» بیشتر میکشاند. او استدلال کرد که دین یک مساله فلسفی است و درک درست از محتوای آن نیاز به فهم بالایی دارد. به گفته او کودکانی که در دورههای ابتدایی و متوسطه مکتب قرار دارند، قادر نیستند تا مفاهیم اصلی ارزشها و اصول دینی را درک کنند. وی افزود که هرگاه درک درستی از دین نباشد، جامعه به سوی افراطیت دینی میرود. از این رو وی اظهار داشت که مضامین دینی در مکاتب باید خیلی کم، خلاصه و آسان آماده شود تا برای تمام دانشآموزان قابل فهم و درک باشد.
همچنان ظفرشاه رویی گفت که حجم و تعداد مضامین مکتب خیلی زیاد است. به گفته او، یک دانشآموز صنف هفتم باید شانزده مضمون را بخواند و این بار سنگینی است که بر دوش او گذاشته میشود. او گفت: «واقعاً لازم است که اینهمه مضمون در صنف هفت تدریس شود؟ در ضمن برخی از کتابهایی که به عنوان یک مضمون مستقل تدریس میشود، فکر نمیکنم که آنقدر الزامی باشد؛ یعنی این مضمونها با محتوای بیارزشی که دارد، صرف وقت دانشآموزان را میگیرد.»
بازنگری نصاب در حد نظرخواهی پیشرفت داشته است
در همین حال نجیبه آرین، سخنگوی وزارت معارف، میگوید که در حال حاضر روند بازنگری نصاب تعلیمی در حد نظرخواهی است و این وزارت تلاش دارد تا دیدگاه اکادمی علوم افغانستان، شورای علما و متخصصان حوزه معارف را دریافت کند. او در صحبت با روزنامه 8صبح گفت که این روند به دلیل تغییر و تبدیل در این وزارت با تاخیر مواجه شده است. از جانب دیگر وی پیشرفت کار را قناعتبخش توصیف کرد و گفت، از آنجایی که تمامی نصاب بازنگری و دیدگاه متخصصان جمعآوری میشود، تطبیق اصلاحات زمانگیر است.
نجیبه آرین خاطرنشان کرد که این وزارت شماری از کتابهای دوره ابتداییه را بازنگری و اصلاح کرده است. به گفته بانو آرین هرچند مضمونهای این دوره کم نشده، اما از حجم کتابها کاسته شده است. با این حال او گفت که روند بازنگری و اصلاح نصاب جریان دارد و در نظر است تا با استفاده از روحیه منطقهای و ملی در بازنگری و اصلاح کتابها استفاده شود.
از سوی دیگر وی گفت که در مورد کمبود کتاب، اطلاعات دقیق در دست ندارد. به گفته او، هنوز کمبود کتاب سروی نشده و از این رو مشخص نیست که به چه تعداد کتاب دیگر نیاز است.
گفتنی است که دانشآموزان بارها از پایین بودن کیفیت مواد درسی از لحاظ محتوا و نوشتاری انتقاد کردهاند. دانشآموزان و فعالان حقوق کودک بارها تصریح کردهاند که نصاب کنونی جوابگوی نیاز کنونی نیست، از این رو این نصاب باید بازنگری و اصلاح شود.