خشکسالی، گسترش دامنه فقر و افزایش بهای تریاک سبب شده تا شماری از کشاورزان در شمال کشور به کشت کوکنار روی بیاورند. کشاورزان در جوزجان، فاریاب، بلخ و سرپل به دلیل خشکسالی نتوانستند در بهار و تابستان امسال حاصلات رضایتبخشی از زمینهای زراعتیشان به دست بیاورند. شماری از این کشاورزان کوکنار را گیاه مقاوم در برابر خشکسالی میدانند و قصد دارند در خزان امسال کوکنار بکارند.
یکی از کشاورزان در بلخ، جایی که بهای تریاک دو تا سه برابر افزایش یافته، در صحبت با روزنامه 8صبح میگوید که دو سال پیش (سال 1399 خورشیدی) در بدل فروش چهارونیم کیلوگرام تریاک خام (یک مَن) بین 30 تا 35 هزار کلدار پاکستانی دریافت میکرد، اما سال گذشته پس از حاکم شدن طالبان بر کشور، در بدل فروش همین مقدار تریاک خام در فصلهای مختلف سال بین 60 تا 100هزار کلداری پاکستانی دریافت کرده است.
این در حالی است که در سالهای گذشته حاصلات نبات «هنگ» سود خوبی برای کشاورزان داشت، اما حالا کشاورزان کوکنار را جایگزین بهتری برای این نبات میدانند. عوضبیک، یکی از کشاورزان در ولسوالی شرینتگاب فاریاب میگوید که از پنج سال به اینسو مشغول پرورش هنگ بوده و در این مدت همهساله شیره هنگ را به تاجران به قیمت گزاف به فروش میرسانده است. این کشاورز میگوید که در سال ۱۳۹۹ نزدیک به ۲۰ هزار دالر امریکایی از بابت فروش شیره نبات هنگ عایدش شده بوده، اما در سال ۱۴۰۰ حاصلات کشاورزیاش را حتا به نصف قیمت کسی نخریده و در سال ۱۴۰۱ همه زحمات یکسالهاش به دلیل خشکسالی و نبود خریدار با خاک یکسان شده است. به گفته او، در گذشته تاجران افغان شیره هنگ را به هندوستان صادر میکردند، اما پس از تحولات اخیر روابط تجاری افغانستان و هندوستان مانند سالهای گذشته خوب نیست و به همین دلیل تاجران از خرید شیره هنگ در سال ۱۴۰۱ خودداری کردهاند.
عبدالوهاب ۴۳ ساله بیش از ۲۵ سال میشود در ولسوالی درزاب جوزجان مشغول کشاورزی است. این کشاورز در صحبت با روزنامه 8صبح میگوید که از چندین سال به اینسو در کشاورزی حاصلات خوبی نداشته است. گسترش ویروس کرونا، ناامنیها در شمال و به قدرت رسیدن طالبان تأثیر منفی روی فروش حاصلات کشاورزی او داشته است. عبدالوهاب تاکنون تصمیم نگرفته در فصل جاری چه کشت کند، اما به گفته او، سایر کشاورزان در این منطقه تلاش دارند به دلیل افزایش روزافزون بهای کوکنار، در فصل خزان کوکنار کشت کنند.
همچنان یک فروشنده مواد مخدر در ولسوالی دولتآباد بلخ که افزایش فقر را علت روی آوردنش به مواد مخدر عنوان میکند، به شرط افشا نشدن هویتش میگوید: «امسال قیمت یک کیلو تریاک در بازارهای بلخ بین 25 تا 35 هزار افغانی است؛ در حالی که این رقم در سال گذشته بین ۵ تا ۶ هزار افغانی بود.» فروشنده دیگر مواد مخدر در بلخ توضیح میدهد که امسال جوانان بیشتری نسبت به سال گذشته علاقهمند خرید و استفاده از مواد مخدر شدهاند. به گفته او، کسی مانع فروش مواد مخدر در بلخ نمیشود.
با این حال، برخی از تحلیلگران به این باورند که افزایش بهای تریاک، انگیزه اصلی کشاورزان برای کشت دوباره کوکنار در فصل خزان امسال است. دیوند مسفیلد، کارشناس بریتانیایی در رشتهتوییتی به فرمان ملا هبتالله آخوندزاده، رهبر گروه طالبان، اشاره کرده و گفته است که صدور فرمان ممنوعیت کشت، تولید و فروش مواد مخدر در افغانستان کارا نخواهد بود.
این در حالی است که رهبر گروه طالبان در ماه ثور امسال با صدور فرمانی گفت: «کشت، تولید و فروش مواد مخدر در سراسر افغانستان بهگونه مطلق منع گردیده است.» این فرمان در حالی صادر شد که طالبان در موافقتنامه دوحه به جهان وعده سپردهاند که با کشت و تولید مواد مخدر مبارزه میکنند؛ اما از زمانی که طالبان دوباره قدرت را در افغانستان به دست گرفتهاند، کشت و قاچاق مواد مخدر در این کشور رونق گرفته و حتا بهای آن نیز افزایش یافته است.
براساس گزارش سازمانهای بینالمللی، مواد مخدر یکی از منابع تمویل گروه طالبان در جنگ ۲۰ ساله علیه نیروهای بینالمللی و حکومت پیشین افغانستان بوده است. به همین دلیل شماری از کارشناسان و باشندهگان ولایتهای جوزجان، فاریاب و سمنگان اجرایی شدن فرمان ممنوعیت کشت و تولید مواد مخدر را غیرمحتمل میدانند.
صبغتالله، کارشناس اقتصادی، در سمنگان میگوید که رهایی زندانیان متهم به قاچاق مواد مخدر، افغانستان را به سوی نابودی و بزرگترین تولیدکننده مواد مخدر سوق میدهد. هرچند به گفته این کارشناس، افغانستان در سالهای گذشته نیز بزرگترین تولیدکننده مواد مخدر بود، اما با تسلط طالبان در افغانستان گراف کشت، تولید و قاچاق مواد مخدر چند برابر افزایش خواهد یافت؛ زیرا به سخن او، فقر در حال افزایش است و خشکسالی حادی که ولایتهای کشور را تهدید میکند، کشاورزان را به سوی کشت کوکنار تشویق خواهد کرد.
از سوی دیگر، براساس اظهارات منابع محلی، پس از صدور فرمان رهبر طالبان مبنی بر منع کشت، تولید، پروسس و فروش مواد مخدر، مسوولان محلی طالبان تنها فروشندهگان کوچک مواد مخدر را بازداشت میکنند، اما برای ریشهکنسازی کشت و قاچاق مواد مخدر هیچگونه برنامهای روی دست ندارند. آگاهان اقتصادی باور دارند که تبادله قاچاقبران بزرگ مواد مخدر با زندانیان کشورهای غربی میتواند زمینهساز افزایش کشت، تولید و قاچاق مواد مخدر در افغانستان شود.
این در حالی است که بشر نورزی، یکی از حامیان مالی طالبان، که حدود ۱۷ سال به جرم قاچاق مواد مخدر در یکی از زندانهای امریکا به سر میبرد، هفته گذشته با یک زندانی امریکایی تبادله شد و اکنون به افغانستان برگشته است.
مسوولان محلی طالبان در فاریاب و بلخ افزایش کشت و قاچاق مواد مخدر را رد میکنند. آنان تأکید دارند که مولوی هبتالله آخوندزاده، رهبر این گروه، فرمان جدی برای منع کشت، تولید و فروش مواد مخدر صادر کرده است و مسوولان محلی طالبان مکلف به تطبیق این فرمان هستند.
این همه در حالی است که پس از تسلط طالبان بر افغانستان، زنگ خطری برای جهانیان به صدا در آمد؛ زیرا در نخستین روز تسلط این گروه بر کشور قفل زندانها شکستانده شد و زندانیانی که شماری از آنان در تولید و قاچاق مواد مخدر دخیل بودند، از زندانهای کشور رها شدند. یکی از مسوولان ریاست زندانهای وزارت امور داخله حکومت پیشین که نخواست نامش در گزارش ذکر شود، میگوید که تا پیش از سقوط حکومت غنی حدود ۲۴ هزار زندانی به جرم قاچاق و تولید مواد مخدر در زندانها به سر میبردند و پس از آمدن طالبان آزاد شدند.