نیروهای امریکایی در ماه آگست 2021 از افغانستان خارج شدند و در حد توان همکاران محلیشان را نیز از این کشور بیرون کردند. اما تعداد زیادی از همکاران محلی نیروهای امریکایی هنوز در افغانستان یا کشور سوم باقی ماندهاند. اداره بایدن بهدلیل خروج فاجعهبار از افغانستان و تنها ماندن همکاران محلی همواره نقد شده است. اما تنها مساله جاماندن همکاران محلی نیست. اداره بایدن به دلیل رها کردن بیش از چند میلیارد دالر تجهیزات نظامی در افغانستان آنهم بهدست گروه طالبان از سوی جمهوریخواهان، بهویژه دونالد ترمپ مورد انتقاد قرار گرفته است. سلاحهای امریکایی رها شده در افغانستان حالا به تهدیدی برای همپیمانان ایالات متحده مبدل شده است و هر جایی که خبری از شورشگری و تروریسم است، سروکله سلاحهای امریکایی پیدا میشود. اما سوال این است که سلاحهای امریکایی که برای ارتش افغانستان و نیروهای این کشور ساخته شده بود چهگونه بهدست شورشیان رسیده است؟
براساس گزارش وزارت دفاع ایالات متحده که سال گذشته نشر شد، ارتش این کشور به ارزش 7.12 میلیارد دالر تجهیزات نظامی از جمله هواپیما، وسایل نقلیه، مهمات و بیش از 316000 قبضه سلاح در افغانستان برجا گذاشته است. پنتاگون در این گزارش گفته است که قصد «بازیابی یا نابودی» هیچ یک از این تجهیزات را ندارد.
تنها دو ماه پس از این که طالبان کنترل افغانستان را دوباره بهدست گرفتند، نیویارک تایمز فاش کرد: «دهها افغان در جنوب افغانستان مغازههای اسلحه ایجاد کردهاند و تفنگچه، تفنگ، نارنجک، دوربین نظامی و دوربین دید در شب ساخت امریکا را میفروشند.» علاوه بر این، گزارش شده است که اعضای سرخورده ارتش افغانستان که توسط ایالات متحده آموزش دیده بودند، ماهها قبل از خروج ایالات متحده، سلاحهای خود را به قاچاقچیان اسلحه فروختهاند.
بازرس کل امریکا برای بازسازی افغانستان (سیگار) پس از خروج نظامی در تابستان 2021، به نقل از یک مقام طالبان گفت: «این گروه بیش از 300000 سلاح سبک، 26000 سلاح سنگین و حدود 61000 وسایل نقلیه نظامی در اختیار دارد.» این آمار بالاتر از آن چیزی است که وزارت دفاع ایالات متحده اعلان کرده است.
سلاحهای برجامانده از ایالات متحده کدامها اند؟
در کنار تانکهای زرهی و وسایل نقلیه سبک و سنگین، هوایپماها و هلیکوپترها، سلاحهایی چون امچهار (M4)، امشانزده (M16)، سلاح ماشیندار/ مسلسل ام 249 (M249 Machine Gun)، تکتیرانداز/اسناپر ام 24 (M24) و ایامدی 65 (AMD 65) از نیروهای امریکایی و ارتش افغانستان برجا مانده است. امچهار از مهمترین سلاحهای امریکایی است. این سلاح از کاربن ساخته شده و نسبت به همتای روسیاش ایکی 47 یا همان کلاشنیکوف سبکتر، دقیقتر و بادوامتر است. امچهار قابلیتهای گوناگونی دارد و میشود با نصب دوربین این سلاح را به اسناپر یا یک سلاح تکتیرانداز برای فواصل کوتاه بدل کرد.
این سلاح 2.8 کیلوگرام وزن دارد و حمل آن بسیار آسان است. امچهار در افغانستان تنها در دست قطعات خاص ارتش و سربازان امریکایی بود. حالا این سلاح در بازارهای سیاه اسلحه در نوار مرزی افغانستان و پاکستان خریدوفروش میشود. براساس پژوهش موسسه دیدهبان صلح افغانستان، قیمت یک امچهار امریکایی در بازار تا 2500 دالر امریکایی میرسد. در حین حال بازار دوربینها و عینکهای دید در شب و حرارتی نیز گرم است و قیمت این وسایل نظامی بین 500 تا 1000 دالر برآورد شده است.
سلاح دیگری که بهدست شورشیان رسیده است، تکتیرانداز یا اسناپر ام 24 است. در حملهای که بر سفارت پاکستان در کابل شد، نیروهای داعش از ساختمان مقابل به داخل محوطه سفارت پاکستان تیراندازی کردند. تصاویر نشر شده در وبسایت (اعماق) منسوب به داعش نشان میدهد که مهاجمان از سلاح تکتیرانداز (Sniper Lancer Tactical 28 M24) استفاده کردهاند. این نوع سلاح قبلاً در اختیار ارتش افغانستان بود.
هرچند چنین چیز از همان ابتدا قابل پیشبینی بود، چون طالبان سابقه قاچاق مواد مخدر، اسلحه و انسان را دارند. با سقوط حکومت جمهوریت آنان مقدار زیادی سلاح و مهمات بهدست آوردند و حالا به قاچاق سلاح و ارسال آن به گروههای دوست و رفیق در منطقه میپردازند. در ظاهر هرچند طالبان اعلان کردهاند که قاچاق اسلحه ممنوع است، اما در سطح کلانتر آنها خود این تجارت را کنترل میکنند. به عبارت دیگر، طالبان به قاچاقچیان کوچک اجازه قاچاق را نمیدهند و آنان خود این بازار سیاه را کنترل میکنند. این کار برای طالبان سودآور است. همان گونه که تقاضا بالا میرود قیمت هم بالا میرود و این به سود آنها تمام میشود.
اولین بار سلاحهای امریکایی در دست شورشیان تحریک طالبان پاکستان در ایالت خیبرپختونخواه دیده شد. این نیروها با استفاده از سلاح امریکایی نیروهای پولیس و ارتش پاکستان را هدف قرار میدهند. به عقیده ناظران امنیتی، وجود سلاحهای امریکایی یکی از عوامل افزایش تلفات نظامی در پاکستان است و در دو سال اخیر، پاکستان بیشترین تلفات نظامی را داشته است. تحریک طالبان پاکستان از دوربینهای دید در شب در عملیاتهایشان استفاده میکنند و این موضوع نگرانی شدید مقامهای پاکستان را برانگیخته است.
در شروع سال جاری میلادی رسانههای هندی نیز گزارش دادند که سلاحهای امریکایی بهدست شورشیان در کشمیر رسیده است. به نقل از رسانههای هندی، شورشیان در کشمیر سلاحهای امچهار و امشانزده در اختیار دارند. در تازهترین مورد، مقامهای اسراییلی نیز ادعا کردهاند که سلاحهای برجامانده در افغانستان بهدست شورشیان در نوار غزه رسیده است.
براساس گزارش دیدهبان صلح افغانستان، بازارهای سیاه سلاح در هلمند، قندهار و ننگرهار وجود دارد. فرضیه دیگر هم فروش اسلحه توسط نیروهای امنیتی پیشین است. نیروهایی که سلاحهایشان را به طالبان تسلیم نکردهاند، آنها را در بازار سیاه فروختهاند. طالبان به گروههای همفکر خودشان نیز از سلاحهای برجامانده امریکایی دادهاند. در مورد رسیدن این سلاحها به نوار غزه محتملترین راه، مسیر ایران – سوریه – لبنان – فلسطین است. اگر این فرض درست باشد، طالبان در سطح بزرگتر دست به قاچاق سلاح میزنند و این موضوع ناامنی را در منطقه افزایش میدهد.