نقش هیات معاونت سازمان ملل متحد در افغانستان (یوناما) در بیش از دو دهه گذشته حساس و بحث‌برانگیز بوده است. مأموریت این هیأت اما با سقوط نظام جمهوری و روی‌کار‌آمدن رژیم طالبان، سنگین‌تر شده است. یوناما در حال حاضر به‌عنوان پل ارتباطی میان شهروندان افغانستان و جامعه جهانی نقش ایفا می‌کند. اکنون اما شماری از چهره‌های سیاسی و نماینده‌گان پیشین افغانستان در سازمان ملل متحد، خواستار تغییر کارکرد و اصلاح نقش این نهاد هستند. به باور آنان، یوناما در حال حاضر نقش «واکنشی» را به خود گرفته است، در حالی که نقش اصلی این ماموریت باید جلوگیری از وقوع بحران باشد. تعامل بیشتر مسوولان یوناما با مقام‌های طالبان و عدم برقراری ارتباط معنادار با مخالفان این گروه، از انتقادهای دیگری است که نقش ماموریت یوناما در افغانستان را زیر پرسش قرار داده است.
انستیتوت مطالعات استراتژیک افغانستان روز دوشنبه، 1 حوت، یک نشست مجازی درباره نقش یوناما در افغانستان برگزار کرد. هدف از برگزاری این نشست، بررسی نقش یوناما در افغانستان در روند دست‌یابی به صلح از یک «کارگزار قدرت به یک بازیگر اصول‌محور» عنوان شده است.
محمود صیقل، نماینده پیشین افغانستان در سازمان ملل، ناهید فرید، نماینده پیشین پارلمان افغانستان، آنی پفورژایمر، معاون پیشین ماموریت ایالات متحده در کابل و شعیب رحیم، مشاور ارشد وزارت دولت پیشین افغانستان در امور صلح، از اشتراک‌کننده‌گان این نشست بود‌ند. این نشست از سوی لین اودانل، روزنامه‌نگار و نویسنده استرالیایی، مدیریت می‌شد.
اشتراک‌کننده‌گان درباره نقش تاریخی یوناما، نگرانی‌ها درباره تمدید مأموریت یوناما در افغانستان و بی‌اعتمادی شهروندان افغانستان نسبت به سیاست و دیپلماسی یوناما، بحث و تبادل نظر کردند.
محمود صیقل در این نشست گفت که سازمان ملل باید برای ایفای نقش بیشتر خود در «ارایه مقررات پیش‌گیرانه» در مأموریت یوناما آماده شود. او از عدم تعامل یوناما با مخالفان واقعی طالبان انتقاد کرد و افزود که نقش یوناما بیشتر واکنشی بوده است تا پیش‌گیرانه. آقای صیقل افزود: «سازمان ملل برای واکنش به وجود نیامده است، بلکه قرار بود از وقوع بحران جلوگیری کند.»
نماینده پیشین افغانستان در سازمان ملل همچنان نگرانی خود را درباره بی‌اعتمادی شهروندان افغانستان نسبت به «دیپلماسی» مأموریت یوناما مطرح کرد و گفت: «اکنون ثابت شده است که دیپلماسی نه‌تنها راه حل نبوده، بلکه گاه‌گاهی دیواری برای دسترسی به صلح و امنیت ایجاد کرده است. بنابراین، تا زمانی که اعتماد ازدست‌رفته به دیپلماسی دوباره به دست نیاید، به مأموریت یوناما بدون توجه به محتوای آن، با شک و تردید نگاه می‌شود.»
آقای صیقل مسوولیت یوناما در هماهنگی و تسهیل کمک‌های بشردوستانه در افغانستان را اساسی خواند، اما تأکید کرد که نقش ماموریت معاونت سازمان ملل متحد در افغانستان در تعامل و تسهیل گفت‌وگوها با ذی‌نفعان غیرطالبانی کم‌رنگ بوده است. صیقل از غیبت نماینده یوناما در کنفرانس وین که حدود پنج ماه پیش برگزار شده بود و نشست امنیتی هرات که حدود سه ماه پیش در تاجیکستان برگزار شد، انتقاد کرد.
ناهید فرید، عضو پیشین مجلس نماینده‌گان افغانستان، با اشاره به وضعیت آپارتاید جنسیتی در کشور، گفت که مأموریت جدید یوناما باید بر ترسیم اولویت‌های سازمان ملل که تسهیل گفت‌وگوهای فراگیر و گزارش از وضعیت حقوق بشری است، متمرکز شود. خانم فرید تاکید کرد که یوناما به حمایت قوی از سوی نیویورک برای تسهیل ایجاد یک دولت فراگیر و مشارکتی براساس هم‌زیستی و تمدن مردم افغانستان، نیاز دارد.
شعیب رحیم، مشاور ارشد وزارت دولت پیشین افغانستان در امور صلح با انتقاد تند از فعالیت‌های یوناما در افغانستان گفت که یونوما در اجرای ماموریتش در افغانستان ناکام بوده و این ماموریت نباید تمدید شود. آقای رحیم با اشاره به وظایف یوناما و نقش آن در تعامل با طرف‌های ذی‌نفع در افغانستان افزود که از زمان بازگشت طالبان به قدرت، یوناما با بازیگران داخلی یا بازیگران غیرطالبان در داخل و بیرون از کشور، تعامل خاصی نداشته است. او تأکید کرد که در حال حاضر یوناما در گروگان طالبان است و به نظر می‌رسد که سطح ترس از درگیری این ماموریت با طالبان، یک محرک باشد. مشاور ارشد وزارت دولت پیشین افغانستان در امور صلح از شورای امنیت خواست که مأموریت یوناما را تمدید نکند؛ زیرا به باور او، ادامه این ماموریت نه تنها به شهروندان افغانستان؛ بلکه به منافع جامعه جهانی نیز آسیب می‌رساند.
با این حال، آنی پفورزایمر، معاون پیشین ماموریت ایالات متحده در کابل که از سخنوران این نشست بود، با تأکید بر اصلاح نقش یوناما در افغانستان گفت که لازم است این ماموریت برای یک سال دیگر تمدید شود. آنی فورزایمر افزود که یوناما باید در راستای تسهیل گفت‌وگوها در سطح ملی و بین‌المللی که به ایجاد یک دولت فراگیر و حامی حقوق بشر در افغانستان منجر شود، اقدام کند. آنی پفورزایمر علاوه کرد: «باید شاهد اقدامات بیشتر رهبری سازمان ملل متحد، مانند ایجاد فضا برای گفت‌وگو بین طالبان و مخالفان‌شان باشیم. در زمینه توزیع کمک‌های بشردوستانه، باید اطمینان حاصل شود که این کمک‌ها در دسترس نیازمندان قرار گیرد.» او همچنان از یوناما خواست تا تعامل خود با مقام‌های طالبان را کاهش دهد و تنها این تعامل در سطوح فنی و کاری لازم برای توزیع کمک‌های بشردوستانه صورت گیرد و به نشست‌های تشریفاتی که بین یوناما و طالبان برگزار می‌شود، پایان دهد.
این‌همه در حالی است که هیات معاونت سازمان ملل متحد در افغانستان (یوناما) مجموعه و ایتلاف سیاسی است که در سال ۲۰۰۲ میلادی از سوی شورای امنیت سازمان ملل به درخواست دولت پیشین افغانستان شکل گرفت. هدف این مجموعه، کمک به دولت و مردم افغانستان برای تثبیت صلح پایدار در این کشور عنوان شده است. فعالیت‌های یوناما همه‌ساله مورد بازنگری قرار می‌گیرد و ماموریت این نهاد به مرور زمان تغییر می‌کند.
یوناما در جریان بیش از یک‌ونیم سال حاکمیت طالبان بر افغانستان بارها از طالبان خواسته است تا عمل‌کردشان را در برابر شهروندان بازنگری کنند. یوناما در ماه اسد به مناسبت یک‌ساله‌گی تسلط طالبان بر افغانستان در توییتی نوشت: «ما از طالبان می‌خواهیم که فکر کنند. فرصتی برای برداشتن گام‌های لازم برای پیش‌رفت افغانستان و امیدبخشی به مردم آن باقی مانده است.» یوناما همچنان ضمن انتقاد از سیاست‌های نادرست طالبان به این گروه هشدار داده است که «بدون تغییر، همه چیز می‌تواند بدتر شود.» معاونت سازمان ملل متحد در افغانستان تأکید کرده که تنها با رژیمی وارد تعامل خواهد شد که به حقوق شهروندان احترام بگذارد و نماینده همه گروه‌ها و اقشار یک جامعه باشد.
