پس از تسلط طالبان بر افغانستان، زنان در یک روند چندمرحلهای با محدودیتهای گستردهای روبهرو شدهاند. جدا از زنان معترض که زیر نام مخالفت با رژیم طالبان از سوی جنگجویان این گروه بازداشت و روانه محابس شدهاند، زنان دیگری نیز به بهانههای مختلف و بدون ارتکاب جرم مشخصی زندان را تجربه کردهاند. هرات در شمالغرب افغانستان از ولایتهایی است که زنان بهگونه چشمگیری طعم تلخ زندان طالبان را در آن چشیدهاند. در این گزارش به روایتهای زنانی پرداخته شده که ادعا دارند بدون دلیل موجه از سوی جنگجویان طالبان بازداشت و زندانی شدهاند. آمارها نشان میدهد که در نیمه دوم سال ۲۰۲۲ میلادی در مجموع ۷۷ زن به دلایل گوناگون توسط طالبان برای مدتی حبس را در هرات تجربه کردهاند.
اطلاعاتی که در اختیار روزنامه 8صبح قرار گرفته، نشان میدهد که در شش ماه پسین سال 2022 میلادی دستکم 75 زن بدون اینکه جرمشان ثابت شده باشد، به بهانههای مختلف بازداشت و زندانی شدهاند. در این میان 45 زن به اتهام عمل نامشروع، 14 زن به اتهام فرار از منزل، پنج زن به اتهام فروش مواد مخدر، پنج زن در پیوند به قتل، سه زن در پیوند به اقدام به قتل، یک زن به اتهام قاچاق، دو زن به اتهام سرقت، یک زن به اتهام فریب ازدواج و یک زن دیگر به اتهام حمل سلاح غیرقانونی از سوی طالبان بازداشت و برای مدتی زندانی شدهاند.
طالبان پس از بازداشت، این شمار زنان را به زندان هرات انتقال داده و براساس اظهارات منابع در زندان با گذشت ماهها هنوز برای این زندانیان زن پرونده تشکیل ندادهاند. براساس مصاحبههایی که صورت گرفته، خانوادهها و آشنایان این زنان هر زمانی که از طالبان درباره سرنوشت زندانیان زن میپرسند، برایشان گفته میشود که پروندههای آنها زیر بررسی قرار دارد و هنوز تکمیل نشده است. بیشتر زندانیان زن در زندان هرات میگویند که طالبان آنان را بدون ارتکاب هیچ جرمی بازداشت کردهاند. شماری نیز میگویند که پس از گذشت سه ماه هنوز هم محاکمه آنان برگزار نشده است. آنچنانی که زندانیان زن روایت میکنند، طالبان در ماههای نخست حاکمیت بر کشور از هر زندانی زن ماهانه بین چهار هزار تا چهار هزار و ۵۰۰ افغانی از بابت مخارج زندان گردآوری میکردند. اکنون اما صلیب سرخ مجموع مصارف این زندانیان را برعهده گرفته است.
سعدیه (نام مستعار) یکی از زنان زندانی در زندان هرات است. او سه ماه پیش هنگامی که به سوی خانهاش در حرکت بود، از مسیر راه به اتهام رابطه نامشروع از سوی طالبان بازداشت شد. سعدیه میگوید که یک رنجر طالبان از ساحه عبور میکرد و هنگامی در کنارش رسید، موتر را توقف داده و یکی از فرماندهان طالبان به نیروهایش دستور داده تا او را بازداشت کنند. سعدیه میافزاید که فرمانده طالبان به نیروهایش گفته است که این خانم مشکوک است. سعدیه حالا به اتهام «فساد اخلاقی» در زندان هرات به سر میبرد و در سه ماه گذشته هیچ پروندهای برای او ترتیب نشده است.
سعدیه چگونهگی بازداشت شدن توسط طالبان را روایت میکند: «با شوهرم در منطقه… بودم. او جایی کار داشت و رفت. برایم گفت در موتر بنشین و به خانه برو. خانه ما در منطقه… است. منتظر موترهای لینی بودم، اما رنجر طالبان در پهلویم ایستاد و من را به اتهام رابطه نامشروع بازداشت کردند.»
حالا مدت سه ماه میشود که سعدیه در زندان هرات، به گفته خودش، بدون ارتکاب هیچ جرمی زندانی است و تاکنون دوسیه او فیصله نشده است. سعدیه میافزاید: «سه ماه میشود که در زندانم. برای خود وکیل مدافع گرفتهام و تا حالا که هیچ چیزی معلوم نیست؛ حتا یک محاکمه هم برگزار نشده است.»
فیضاحمد (نام مستعار) شوهر سعدیه، اتهام طالبان علیه خانمش را بیاساس میداند و میگوید که طالبان بدون ارتکاب هیچ جرمی خانمش را بازداشت و زندانی کردهاند. فیضاحمد توضیح میدهد: «همرای همسرم در منطقه… بودم و ساعتهای 4:00 عصر بود. من باید برای مشتری پروتین میبردم به خانم خود گفتم که تو خانه برو و من برمیگردم پس از تحویلی پروتینها.» فیضاحمد این اقدام طالبان را خلاف شریعت و انسانیت توصیف میکند و میگوید: «این کار به خدا اگر به اسلام باشد که بدون جرم یک خانم را زندانی کنی و او را بدنام بسازی.» سعدیه و شوهرش همچنان شکایت دارند که طالبان آنان را در بین قوم بدنام ساخته و حالا مجبورند پس از رهایی سعدیه منطقه را ترک کنند و دست به مهاجرت بزنند.
عارفه، یکی از دختران جوان در زندان هرات است. طالبان او را به جرم فرار از منزل بازداشت کردهاند. عارفه ۱۹ سال سن دارد و قربانی ازدواج اجباری است. این دختر جوان میگوید که پس از ازدواج و سپری کردن چند شب در خانه شوهرش، مجبور شده بدون اطلاع دادن به خانواده شوهرش، به خانه پدرش برود، اما طالبان براساس شکایت خُسرش او را به اتهام فرار از منزل بازداشت کردهاند. عارفه میگوید که خانوادهاش در ایام کودکی او و خواهر کوچکش را در عوض خانم برادرش تبادله کرده بود، اما او هنوز کودک بود و چیزی از زندهگی زناشوهری نمیدانست. این زندانی میافزاید: «من و خواهر کوچکم را به برادرم موخی کردند، به خاطری که ما کوچک بودیم و به حساب خرد و کلانی هردوی ما را دادند و به برادرم زن گرفتند.» عارفه علاوه میکند: «در سن ۱۵ سالهگی فهمیدم که من و خواهرم را به شوهر دادهاند، هیچ چیز از زندهگی نمیدانستم، اما وقتی فهمیدم، دست از دست تیر شده بود.»
هنگامی که عارفه به سن هژدهسالهگی رسید، خُسرش نزد پدر او آمده و گفته که قصد دارد عارفه را برای پسر کلانش عقد کند و خواهر عارفه که هنوز کوچک است را بعداً برای پسر دیگرش خواهد گرفت. او اضافه میکند: «زیاد تلاش کردم تا عروسیام نشود، اما کسی به حرفهایم گوش نکرد و من را وادار به ازدواج با کسی کردند که هیچ رضایتی با او نداشتم.» عارفه سرانجام به عروسی تن داده است: «پس از عروسی من را به خانه بردند. وقتی خود را با شوهری که اصلاً به او رضایت ازدواج نداشتم تنها در یک اتاق احساس کردم، بالایم فشار آمد و دیگر خبر ندارم تا اینکه چشمانم را باز کردم و دیدم در شفاخانه هستم.»
عارفه علاوه میکند که ازدواج اجباری حتا نتوانسته او را به این زندهگی آماده کند و پس از اینکه نزدیک به یک ماه به خانه شوهرش بوده، مجبور شده این خانه را ترک کند و به خانه پدرش برگردد: «زندهگی در آن خانه برایم ناممکن بود. صبح وقت بود، از خانهشان بیرون شدم و به خانه پدرم رفتم.»
خانواده شوهر عارفه پس از این رویداد به طالبان اطلاع داده و طالبان او را از خانه پدرش بازداشت و به اتهام فرار از خانه زندانی کردهاند. اکنون چهار ماه میشود که این دختر جوان در هرات زندانی است، اما هیچ محاکمهای برای او برگزار نشده است تا سرنوشتش روشن شود. این دختر جوان که قربانی ازدواج اجباری شده، اکنون زندهگی در قفس را تجربه میکند: «به آن رقم زندهگی دلم نشد و مجبور بودم یک راه حل خودم برایم در نظر بگیرم. بهترین راه حل را رفتن به خانه پدرم دانستم، اما برایم گفتند که از خانه فرار کردی و حالا به همین جرم من را زندانی کردهاند.»
همچنان فریبا یکی از زنان دیگری است که به اتهام برقراری رابطه خارج از ازدواج بازداشت شده است. او میگوید: «سه ماه میشود که در زندان هستم. منتظرم تا محاکمه برگزار شود و فیصله نهایی صورت بگیرد، اما تا هنوز برگزار نشده و میگویند که دوسیهام تحت بررسی است.»
سعدیه، عارفه و فریبا تنها سه نمونه از دهها زندانیاند که بدون ارتکاب جرم خاصی ماهها را در زندان طالبان سپری کردهاند. مسوولان زندان طالبان نمیتوانند ماهها برای زندانیان پرونده شکل دهند و آنان را به محاکمه بفرستند. این زنان از نهادهای سازمان عفو بینالملل، صلیب سرخ و کمیسیونهای حقوق بشر میخواهند که به وضعیت آنان توجه کنند.
در حال حاضر تنها چند نهاد معدود بینالمللی بر زندانهای افغانستان نظارت دارند. زندانیان زن و مرد از وضعیت موجود در زندانها شکایت دارند و برخورد طالبان را غیرانسانی و غیراخلاقی توصیف میکنند. از این پیش گزارشهای زیادی از شکنجه زندانیان توسط افراد طالبان نشر شده است؛ شکنجههایی که با شأن و شخصیت افراد در قرن حاضر سازگار نیست. حضور دهها زن در یک اتاق، حضور کودکان با زندانیان بزرگسال در محابس و نمناک بودن اتاقها از شکایتهای دیگر زندانیان است که متهمان و مجرمان را بیشتر از درد زندان میآزارد.
طالبان که مدتی پیش اداره دادستانی کل را ملغا اعلام کرده و صلاحیت بررسی پروندههای حقوقی و جزایی را به محاکم سپردهاند، میگویند که به تأمین عدالت پایبند هستند و تلاش دارند هرچه زودتر قضایای جرمی را بررسی و در مورد آن حکم صادر کنند. این گروه تاکنون آمار مشخصی از پروندههای در حال انتظار ارایه نکرده و همچنان مشخص نساخته است که چه تعداد زندانی در زندانهای کشور زیر اداره این گروه هستند.