پس از تسلط طالبان بر افغانستان، شیعیان در برگزاری مراسم دهم محرم با محدودیتها و تهدیدهای فراوان مواجه بودهاند. در سالهای گذشته تجمعهای عزاداری محرم چند بار مورد هدف حملههای انتحاری قرار گرفت. طالبان امسال بر این مراسم مذهبی محدودیت وضع کردهاند. براساس دستور طالبان، شیعیان از گردهماییها در خیابانها، قمهزنی، برافراشتن علم و ایجاد سقاخانهها منع شدهاند. طالبان در روز دهم محرم شبکههای مخابراتی را در ولایتهای کابل، بلخ و غزنی قطع کردند و نیز مانع اجرای قمهزنی و کاروانها در خیابانها شدند. شماری از عزاداران در کابل و غزنی به خیابانها ریختند. نوارهای تصویری که در شبکههای اجتماعی نشر شده، نشان میدهد که نیروهای طالبان برای متفرق کردن عزاداران شیعه، شلیک میکنند. گفته میشود که در پی شلیک طالبان چند تن زخمی شدهاند؛ اما آمار دقیقی تا کنون ارایه نشده است. این در حالی است که به باور پژوهشگران امور دینی، برای رعایت تساهل و مدارای دینی، همه گروههای مذهبی حق دارند مراسم مذهبی خود را بدون هراس و محدودیت انجام دهند.
مراسم دهم محرم برای شیعیان در افغانستان همواره چالشبرانگیز بوده است. این مراسم در سالهای پسین پیوسته مورد حملههای هراسافگنانه قرار گرفته که در نتیجه آن، دهها تن کشته و زخمی شدهاند. طالبان اما امسال محدودیتهایی را بر عزاداران شیعه وضع کردهاند. پیش از این، شورای علمای شیعه از طالبان خواسته بودند که محدودیت برپایی مراسم در مساجد و تکیهخانههای شیعیان را لغو کنند. طالبان اما گفتهاند که به دلیل مشکلات امنیتی، شیعیان میتوانند مراسم مذهبیشان را در تکیهخانههای معدود برگزار کنند و از برافراشتن پرچمهای سیاه و قمهزنی در خیابانها خودداری کنند.
باشندهگان کابل، بلخ و بخشیهایی از غزنی میگویند که طالبان تمام شبکههای مخابراتی را بهبهانه تامین امنیت قطع کرده بودند و مردم از این ناحیه با مشکلات مواجه شدند. طالبان در این مورد بهگونه رسمی چیزی نگفتهاند؛ اما پیش از این تصریح کرده بودند که بهخاطر تدابیر امنیتی و برگزاری امن مراسم روز دهم محرم، شبکههای مخابراتی را قطع میکنند. همچنان نوارهای تصویری که در فضای مجازی دستبهدست میشود، نشان میدهد که جنگجویان طالبان در روز عاشورا، در دشت برچی کابل برای متفرق کردن عزاداران شیعه، شلیک هوایی کردهاند. منابع ادعا میکنند که در پی این شلیکهای هوایی، چندین تن زخم برداشتهاند و نیز جنگجویان این گروه شماری را لتو کوب کردهاند.
طالبان بارها گفتهاند که با عزاداری شیعیان در افغانستان مخالفتی ندارند، اما با وضع محدودیتهای زیاد، توجیه کردند که محدودیتها به دلیل تامین امنیت شیعیان صورت گرفته است. دو هفته پیش مقامهای طالبان به شیعیان گفته بودند که تعداد مراکز برگزاری مراسم عزاداری محرم در کابل را محدود کنند؛ اقدامی که با واکنش شورای علمای شیعی مواجه شد. همچنان این گروه در ۱۰ روز گذشته شماری از دکانهای شیعیان را به دلیل نصب پرچم محرم بستند و نیز پرچمهای عزاداری را از شماری از خانهها و مسجدها پایین آوردند و با بستن راه موترهای دستههای عزاداری، شماری را در این مدت لتوکوب کردهاند.
با این حال، یک شاهد عینی از دشت برچی شهر کابل میگوید که طالبان با قطع انترنت و وضع محدودیت بر عزاداران شیعه، نتوانستند مانع حضور گسترده مردم در مراسم مذهبی شوند. او که نمیخواهد نامش در گزارش ذکر شود، میافزاید که جنگجویان طالبان از حضور گسترده مردم در خیابان و تکیهخانهها آشفته شده و «بیتاب» بهنظر میرسیدند و از همینرو با مردم درگیر شدهاند. بهگفته او، مردم از بیصدایی و خفقان به ستوه آمدهاند و این مراسم بهانهای برای بلندکردن صدای خفته و رنجهایشان بوده است. این شاهد عینی میافزاید: «حضور زنان و مردان در خیابان بیشتر شکل اعتراضی داشت تا عزاداری.»
خالد زدران، سخنگوی قوماندانی امنیه طالبان در کابل، تایید کرد که این گروه از گشتزنی کاروانهای عزاداران محرم در کابل جلوگیری کرده است. او گفت: «برخیها بهگونه غیرمنظم و خلاف گفتههای بزرگان در منطقهها و سرکهای عامه منجر به خلق بیینظمی شدند.» او گفته که جنگجویان این گروه بهخاطر تامین امنیت عزاداران، مانع حضور آنها در خیابانها شده است.
از سوی دیگر، منابع در ولایت غزنی میگویند که در نتیجه شلیک جنگجویان طالبان بر دستههای عزادار شیعه در ساحه نوآباد از مربوطات ناحیه ششم شهر غزنی چند تن زخم برداشتهاند. افزون بر این، شماری از کاربران جسد خونآلود یک جوان را در فضای مجازی دستبهدست و ادعا میکنند که توسط شلیک جنگجویان طالبان جان باخته است.
پیش از سلطه طالبان در افغانستان، عزاداران شیعه همهساله با ایجاد سقاخانهها، دروازهها و برافراشتن علمها، در خیابانهای عمومی قمهزنی میکردند و در روز عاشورا، با کاروانهای گشتزنی از این روز گرامیداشت بهعمل میآوردند که هرازگاهی مورد حملههای انتحاری قرار میگرفتند. حکومت پیشین پیوسته طالبان را مسوول حملههای انتحاری بر عزاداران شیعه در کشور میدانست.
با این حال، برخی از مقامهای امنیتی سابق که نمیخواهند نامشان فاشش شود، میگویند که مسوول بیشتر حملههای انتحاری که در گذشته در دهم محرم صورت میگرفت، طالبان بودند. بهگفته آنان، در حال حاضر خود این گروه با وجود داشتن «نفرت علیه هزارهها و شیعهها»، چشم به رسمیت شناختن جامعه جهانی دوخته است و خشم خود را بهخاطر این امر، فرو میکشد. به گفته آنان، لتوکوب عزاداران شیعه از سوی جنگجویان طالبان، ریشه در «نفرت مذهبی» این گروه دارد.
مراسم دهم محرم شیعیان در افغانستان در حالی با اعمال محدودیتها به پایان میرسد که شماری از پژوهشگران امور دینی معتقدند که برای کثرتگرایی و مدارای مذهبی، همه شهروندان کشور حق دارند مراسم مذهبیشان را بدون اعمال محدودیت برگزار کنند. به گفته آنان، برگزاری مراسم مذهبی باید از منظر حقوق بشری نگریسته شود. امین احمدی، پژوهشگر امور دینی، میگوید که بدون مدارای دینی نمیتوان به صلح اجتماعی رسید و زندهگی دینی پرمعنایی داشت. او با نشر یادداشتی در صفحه فیسبوک خود نگاشته است که فهمیدن معنای دینی رفتار یک گروه مذهبی برای فرقههای مذهبی دیگر و حتا بیدینان، سبب میشود که همه همدیگر را درک کنند. این درک متقابل، موجب مدارا و تساهل دینی میشود. آقای احمدی افزود: «دینداران حتا طالبان این نکته را درک کنند، چون در جامعه امروزه همه دیندار نیستند و اگر هم باشند همه پیرو یک دین یا دستکم پیرو یک مذهب نیستند. به این ترتیب، تعصب و عدم مدارا فرد دیندار را در خشونت و نفرت غرق میکند و با خود و دیگران در جنگ قرار میدهد.»
این در حالی است که محمدقاسم خالد، والی طالبان برای کابل، که در مراسم مذهبی شیعیان اشتراک کرده بود، خواستار منع «افراط و تفریط» در امور مذهبی شد. او گفت که عالمان دینی در افغانستان باید در چنین مراسمی برای وحدت شهروندان شرکت کنند.
دهم ماه محرم یا عاشورا، روز جان باختن امام حسین، نواده پیامبر اسلام است. او در سال ۶۰ هجری با ۷۲ تن از یارانش در جنگی با یزید بن معاویه، در دشت کربلای عراق جان باخت. مسلمانان بهویژه شیعیان همهساله از این روز یادبود به عمل میآورند.