براساس یافتههای روزنامه 8صبح، داعش خراسان در افغانستان علاوه بر جنگجویان بومی، شمار زیادی از جنگجویان خارجی را نیز به تشکیلات خود اضافه کرده است. پاکستانیها که همواره از گزینههای اصلی داعش خراسان برای رهبری شمرده میشوند، پس از دو دوره رهبری این شاخه داعش، اکنون نیز نقش قابل ملاحظه در شورای لجنه دارند. این شورا مرجع تصمیمگیرنده داعش خراسان است و تصامیم رهبر این شاخه را ارزیابی و نهایی میکند. همچنان با وجود کشته شدن شماری از فرماندهان پاکستانی داعش در افغانستان، برخی از پاکستانیها هنوز بهعنوان امیران نامنهاد برخی از ولایتها، از جمله کنر و لغمان، فعالیت میکنند. این در حالی است که جنگجویان اوزبیکستانی جندالله نیز بهتازهگی وارد تشکیل داعش خراسان شدهاند. یافتهها نشان میدهد که اعضای اوزبیکستانی گروه جندالله پس از ترور رهبرشان توسط طالبان، با حدود دو هزار جنگجو برای گرفتن انتقام با داعش بیعت کرده و وارد تشکیل خراسان این گروه شدهاند. این در حالی است که داعش خراسان تلاشهایی برای جذب جنگجویان پاکستانی و اوزبیکستانی را افزایش داده است. رهبری این شاخه داعش همچنان تلاش دارد که جنگجویان اوزبیکتبار ناراضی طالبان را نیز وارد تشکیل خود کند. گفتنی است که براساس حضور همین جنگجویان، فعالیت داعش به آسیای میانه گسترش یافته و حملات راکتی بر سایر کشورها را به دنبال داشته است.
گروه داعش فعالیت شاخهاش در افغانستان و منطقه را زیر نام «داعش خراسان» برای بار اول در سال 2015 میلادی راهاندازی کرد. جغرافیایی که داعش برای حوزه خراسان خود در نظر گرفت، بخشهایی از افغانستان، ایران و همچنان پاکستان را شامل میشد. در حال حاضر اما فعالیت این گروه بیشتر شده و حملاتش را به آسیای مرکزی نیز گسترش داده است. آخرین آمار ملل متحد نشان میدهد که شاخه خراسان داعش هم اکنون بین چهار تا شش هزار جنگجو در افغانستان دارد. بربنیاد معلوماتی که در گذشته منتشر شده بود، به نظر میرسید که با توجه به جغرافیای داعش خراسان، بیشتر اعضای آن دارنده تابعیت افغانستان هستند و در پُستهای کلیدی این گروه نیز حضور دارند.
با این حال، یافتههای روزنامه 8صبح نشان میدهد که بخش کلیدی داعش خراسان را جهادگرایان خارجی تشکیل میدهند؛ افرادی که به دلیل نارضایتی از سایر گروههای جهادگرا، از جمله طالبان افغانستان و پاکستانی، با داعش بیعت کردهاند. برخی از اعضای القاعده نیز با داعش ارتباط دارند که با توجه به حضور این گروه در افغانستان، احتمال میرود که حتا با این گروه بیعت کرده باشند. اما سوال اینجاست که در حال حاضر، جنگجویان کدام گروهها اعضای تشکیل داعش خراسان هستند و چه نقشی در گسترش دامنه فعالیت این گروه دارند؟
پاکستانیها؛ از بنیانگذاری داعش خراسان تا نقش فعال در شورای لجنه
با وجود حضور شماری از جنگجویان افغان در ترکیب داعش خراسان، این شاخه را برای اولین بار طالبان ناراضی پاکستانی در خاک افغانستان اساسگذاری کردند. حافظ سعید اورکزی، فرمانده پیشین طالبان پاکستانی، در اکتوبر 2014 به دلیل نارضایتی از طالبان افغان و پاکستانی، از عضویت تیتیپی خارج شد و با داعش بیعت کرد. اورکزی برای حدود یکونیم سال بهعنوان رهبر شاخه خراسان داعش کار کرد و سرانجام در آگست 2016 توسط نیروهای امریکایی کشته شد. پس از یک سال رهبری این گروه توسط عبدالحسیب لوگری، رهبری داعش خراسان دوباره به جنگجویان پاکستانی رسید. در آن زمان عبدالله اورکزی مشهور به اسلم فاروقی این مسوولیت را از اپریل 2017 عهدهدار بود تا اینکه سرانجام در سال 2020 توسط نظامیان پیشین بازداشت و زندانی شد.
از آن زمان تا حال، برخی از جنگجویان ناراضی طالبان پاکستانی عضویت شاخه خراسان داعش را دارند و بهعنوان فرمانده، نقش اساسی در جنگ کنونی داعش خراسان ایفا کردهاند. حتا برخی از «امیران» شاخه خراسان داعش در افغانستان نیز جنگجویان پاکستانیاند. از این میان، قاری فاتح بهعنوان امیر نامنهاد داعش خراسان در کنر فعالیت میکرد. طالبان در فبروری سال روان با نشر تصاویری اعلام کردند که وی را در کابل کشتهاند. ذبیحالله مجاهد، سخنگوی طالبان، آن زمان گفت که قاری فاتح رییس اطلاعات و عملیات داعش خراسان بود. طالبان حتا از وی بهعنوان مسوول حملات بر مساجد و اماکن دیپلماتیک نام بردند.
در ادامه گروه طالبان بار دیگر در اوایل جون سال جاری اعلام کرد که جنگجویان طالب یک فرمانده گروه داعش به نام تراب باجوری را در لغمان کشته است. این فرمانده پاکستانی بهعنوان «امیر» شاخه خراسان گروه داعش در لغمان فعالیت داشت و از افرادی شمرده میشد که در کنار حافظ سعید اورکزی، عضویت داعش را گرفته بود. باجوری سابقه نظامی طولانی داشت و از جمله کسانی به شمار میرفت که سبب نفوذ گسترده داعش در کنر شده بود. طالبان او را عضوی مهم شاخه داعش خراسان در افغانستان خوانده بودند. اینگونه موقفگیریهای طالبان نشان میدهد که جنگجویان پاکستانی از ستونهای اصلی داعش خراسان هستند و در افغانستان زیر کنترل طالبان حضور فعال دارند.
در حال حاضر اسدالله اورکزی، دیگر فرمانده برجسته پاکستانی شاخه داعش خراسان است. او بهعنوان امیر داعش در لغمان فعالیت میکند و عضویت شورای لجنه را نیز دارد. براساس یافتههای روزنامه 8صبح، این شورا رهبری شاخه داعش خراسان را عهدهدار است و اعضای آن در مورد فعالیتهای این گروه در «حوزه خراسان» تصمیم میگیرند. براساس یافتههای روزنامه 8صبح، بیشتر فرماندهان داعش خراسان، بهویژه فرماندهان پاکستانی که اکنون نیز عضویت فعال داعش را دارند، از اعضای فعال شورای لجنه هستند. قاری فاتح نیز عضویت این شورا را داشت و در برای آینده داعش خراسان تصمیم میگرفت. همچنان سیفاالله اورکزی بهعنوان یک تن از فرماندهان برجسته شاخه داعش خراسان، عضو شورای لجنه است.
به این ترتیب یافتهها نشان میدهد که جنگجویان پاکستانی از اعضای فعال شاخه داعش خراسان هستند که در افغانستان حضور دارند و دستکم در کنار تجربه دو بار رهبری این شاخه داعش، بهعنوان امیران در ولایتها و همچنان فرماندهان نظامی و اطلاعاتی مصروف فعالیتاند.
براساس معلومات دیگر، داعش خراسان بهشدت در تلاش است تا بر شمار جنگجویان پاکستانیاش بیفزاید. این شاخه داعش موضوع بیعت جنگجویان پاکستانی را بخشی از برنامههای آیندهاش قرار داده است. در این روند، افرادی که از شرایط فعالیت با طالبان پاکستانی ناراضیاند، جذب داعش میشوند تا در شرق افغانستان و نقاطی از پاکستان فعالیتهای این گروه را گستردهتر سازند. گفتنی است که بیشتر اعضای پاکستانی شاخه خراسان داعش به علت نارضایتی از گروههای قبلی خود جذب این گروه شدهاند و با توجه به میزان بلند نارضایتیها، افزایش شمار جنگجویان پاکستانی داعش محتمل است.
جنگجویان اوزبیکستانیجندالله و فعالیت بهعنوان شاخهای از تشکیل داعش خراسان
یافتهها نشان میدهد که اعضای اوزبیکستانی گروه جندالله نیز در شمال کشور به داعش خراسان پیوستهاند. براساس اطلاعات، در حال حاضر به جز بخش کوچکی از تشکیل این گروه، بیشتر فرماندهان و جنگجویان اوزبیکستانی آن وارد تشکیل داعش خراسان شدهاند. داعش یک بخش گروه جندالله که متشکل از جنگجویان اوزبیک در شمال افغانستان است را وارد تشکیل خود کرده است. به این ترتیب، ملا سعد، از اتباع اوزبیکستان، بهعنوان رهبر این گروه در تشکیل داعش خراسان و اسامه غازی اوزبیکستانی بهعنوان معاونش آغاز به کار کرده است. افزون بر این دو رهبر گروه جندالله، حدود دو هزار جنگجوی این گروه و هزاران تن از حامیانشان در ولایتهای تخار، کندز، بدخشان و فاریاب نیز بخشی از داعش خراسان شدهاند.
این تحول اساسی پس از آن شکل گرفت که اعضای اوزبیکستانی گروه جندالله نسبت به نیت رژیم طالبان بیباور شدند. براساس یافتههای روزنامه 8صبح، جنگجویان اوزبیکستانی در سقوط شمال به دست طالبان نقش عمده داشتند، اما پس از برگشت طالبان، رهبری و اعضای جندالله با بیمهری آنان مواجه شدند. در کنار این، افراد طالبان برای کنترل این گروه، حتا به ترور برخی از رهبرانش نیز اقدام کردند. معلومات نشان میدهد که عثمان غازی، از مهاجران اوزبیکستانی که در زمان حاکمیت برهانالدین ربانی با پنج هزار تبعه اوزبیکستان وارد افغانستان شده بود، در ادامه براساس درخواست عبدالمالک ریگی، عضو جندالله شد. ریگی در آن زمان از رهبران جندالله بود که در ایران فعالیت میکرد و پس از بازداشت توسط جمهوری اسلامی، اعدام شد.
غازی اما پس از سقوط حاکمیت اول طالبان، به پاکستان رفت تا حملات چریکی گروهش بر حکومت پیشین را در کنار طالبان افغان مدیریت کند. او براساس دستور ملا محمدعمر، بنیانگذار طالبان، با صدها عضو این گروه به زابل برگشت و در سال 2016 تصمیم گرفت که در مشوره با برخی رهبران طالبان، غیررسمی به داعش بیعت کند. ظاهراً این اقدام بخشی از ساخت پرونده برای حذف وی بود؛ زیرا عثمان در هفتههای پس از آن هدف کمین شماری از فرماندهان طالبان قرار گرفت و با یک همسر و شماری از کودکانش در مسیر راه زابل کشته شد.
براساس یافتههای 8صبح، این اقدام سبب شد که اسامه غازی، پسر او، با 150 عضو دیگر جندالله از زابل که محل حضور پدرش بود، به قندهار و بدخشان برود و سپس آنجا را نیز ترک کند. او اما منتظر انتقامگیری از طالبان بود تا اینکه در ادامه پس از تسلط دوباره طالبان، با همه اعضای گروهش به داعش پیوست. این در حالی است که داعش از اعضای جندالله در گسترش فعالیتهایش به آسیای مرکزی استفاده کرده است. بهگونه نمونه، یک عضو این گروه که در گذشته تحت فرماندهی صلاحالدین ایوبی در فاریاب فعالیت داشت، بر اوزبیکستان حمله راکتی انجام داد.
از سوی دیگر، داعش خراسان تلاش برای بیعت گرفتن از صلاحالدین ایوبی، فرمانده اوزبیکتبار و ناراضی طالبان را بیشتر کرده است. او رابطه نزدیک با جنگجویان سمت شمال دارد و به نظر میرسد که میتواند رابطه داعش با برخی دیگر از گروههای مسلح در تاجیکستان و سایر نقاط شمال کشور را برقرار کند. همچنان داعش با توجه به برنامههایش در راستای گسترش فعالیت به آسیای میانه، در پی ارتباط بیشتر با جنگجویان اوزبیکستانی است. این تلاش به نحوی ارتباط این گروه با برخی از فرماندهان و جنگجویان حرکت اسلامی اوزبیکستان را نیز برجسته میسازد.
این در حالی است که براساس معلومات، داعش پیشتر برای تاجیکستان نیز مسوول تعیین کرده است. قابل یادآوری است که این گروه افزون بر خراسان، به شبهقاره هند نیز توجه جدی دارد. براساس یافتهها، رهبری داعش در اواسط 2022 به اعضایش در «ولایت هند» دستور داده است که فعالیتشان در هند و پاکستان را تشدید بخشند. ابوالحسن الهاشمی قرشی، رهبر آن زمان داعش عراق و شام، از شیخ زبیر احمد، والی داعش در هند خواستار تغییرات مثبت در آن جغرافیا شده بود. در ادامه شیخ زبیر احمد براساس همان دستور، تصمیم گرفته بود که بخش تبلیغاتیاش را فعال کند و از طریق تلگرام، فعالیتهایش را انجام دهد.
دولت اسلامی عراق و شام یا داعش که به «ISIS» شهرت دارد، در اواخر قرن بیستم با نام «جماعت توحید و جهاد» شکل گرفت. این گروه در سال 2004 با القاعده یکجا شد، اما در سال 2013 نام دولت اسلامی عراق و شام را اختیار کرد. داعش در 2014 اعلام خلافت کرد و ابوبکر البغدادی اولین رهبر تشکیلی به نام داعش شمرده میشود. گفتنی است که این گروه هم اکنون علاوه بر عراق و برخی کشورهای عربی، در افغانستان نیز فعالیتهای گسترده دارد. این فعالیتها پس از برگشت طالبان به قدرت، عمیقتر شده و حملات بر اماکن دیپلماتیک و حملات راکتی بر کشورهای آسیای میانه را در بر گرفته است. با توجه به تغییرات اخیر داعش و پیوستن پیهم جنگجویان خارجی در تشکیل خراسان آن، به نظر میرسد که این گروه برنامههای مهمی برای اعمال نفود بیشتر در «ولایت خراسان» دارد. پیشتر، معلومات نشان میداد که داعش خراسان در پی تصرف ولایت کنر نیز است؛ موردی که پس از ارزیابی شورای لجنه، به تاخیر افتاده است.