در جریان سفر متقاضیان حج سال 1402، تصاویر زیادی از مقامهای طالبان در رسانههای اجتماعی منتشر شد که نشان میداد هزاران عضو این گروه به یکباره سر از مکه درآوردهاند. اکنون یافتههای 8صبح از غرب کشور نشان میدهد که صدها طالب تنها از سه ولایت بدون طی کردن مراحل این روند و قرعهکشی آن، به حج رفتهاند. در این میان، شماری از والیان، ولسوالان، فرماندهان، جنگجویان و ورثههای طالبان کشته شده شامل بودهاند. افزون بر آن، طالبان همه معلمان روند حج را از میان افراد سابقهدار خود انتخاب کردهاند. برخلاف پرسشهای فنی، شرکتکنندهگان این امتحان میگویند که برای طالبان دو مساله «سابقه جنگی» و «تسلط بر زبان پشتو» حایز اهمیت بود. به گفته منابع، دلیل اصلی این کار، در کنار فراهم کردن زمینه انتقال این افراد برای حج، به جیب زدن مقداری پول بوده است؛ به گونهای که آنان در کنار دریافت معاش، یک هزار دالر پس از بازگشت و همچنان 1800 ریال در مدت حضورشان در عربستان دریافت میکردند. این در حالی است که دهها هزار تن، بهویژه کهنسالان در سراسر کشور براساس نوبتشان یا دستکم به امید افتیدن قرعه، منتظر رفتن به حج بودند.
یافتههای روزنامه ۸صبح از سه ولایت حوزه غرب افغانستان نشان میدهد که والیان طالبان، فرماندههان محلی، جنگجویان این گروه و ورثه کشتهشدهگان آنان براساس سهمیه مشخص و بدون سپری کردن مراحل قرعهکشی، برای ادای مراسم حج فرضی سال جاری به مکه رفتهاند. براساس این یافتهها، روند انتخاب معلمان حج نیز در گرو گروه طالبان بوده است و کسانی بهعنوان معلم حج انتخاب شدهاند که سابقه بلند شورشگری داشتند.
منابع در اداره محلی طالبان برای بادغیس میگویند که در سال ۱۴۰۲ متقاضیان حج در این ولایت دو هزار و ۳۹۰ تن بودند و از این میان، برای ۷۸۵ تن سهیمه حج داده شده است. براساس اطلاعات منابع، در این سهمیه، تقسیمبندی مشخص برای جنگجویان طالبان و ورثههای آن شمار از جنگجویانی که در زمان حکومت پیشین کشته شده بودند، در نظر گرفته شده است. در این میان کوچیها نیز سهم مشخصی داشتهاند و حتا برای عبدالصمد جاوید، والی طالبان برای آن ولایت نیز سهمی در نظر گرفته شده است. این افراد بدون طی مراحل این روند و قرعهکشی برای انتخاب، به حج رفتهاند.
در فهرستی که از متقاضیان حج در بادغیس بهدست آمده است، دیده میشود که جنگجویان طالبان بدون قید قرعه و براساس سابقه جنگیشان بهعنوان اعضای حج انتخاب شدهاند. در این فهرست از همه ولسوالیها و مرکز بادغیس جنگجویان طالبان سهمیه مشخص داشتهاند. براساس آمارها، از ولسوالی قادس ۱۰۰ تن بعنوان عضو حج انتخاب شده که از این میان، ۱۲ جنگجوی طالبان نیز شاملند. همچنان از ولسوالی آبکمری ۱۱۰ تن بعنوان اعضای حج انتخاب شده که ۱۰ تنشان را جنگجویان طالبان تشکیل میدهند. از ولسوالی مقر ۶۸ تن اعضای حج بودند که ۲۴ عضو طالبان را نیز شامل است. از ولسوالی بالامرغاب ۱۷۰ تن بعنوان اعضای حج انتخاب شدند که در این میان، به 46 جنگجو و فرمانده طالبان سهم حج داده شده است. افزون بر این، از ولسوالی غورماچ ۱۱۴ تن به حج رفتهاند که ۴۰ تنشان از اعضای طالبان بودهاند. از ولسوالی جوند نیز ۱۰۰ تن به عربستان رفتهاند که 29 عضو طالبان و ورثه آنان در این میان شاملند. همچنان از مرکز ولایت بادغیس ۱۰۰ تن به حج رفتهاند که 26 عضو طالبان نیز در میان آنان بودهاند.
علاوه بر فساد طالبان در انتخاب متقاضیان حج، آنان معلمان حج این ولایت را که براساس امتحان برگزیده میشدند، متناسب به خواست خودشان انتخاب کردهاند. منابع در ولایت بادغیس به روزنامه ۸صبح تایید میکنند که ۱۶ تن از این ولایت بهعنوان معلمان حج انتخاب شده بودند و اصل انتخاب آنان میزان سابقه شورشگری و مهارت زبان پشتو بوده است. فهرست این افرد پس از ارزیابی طالبان، به والی بادغیس فرستاده و تایید شده است.
منابع در هرات نیز تایید میکنند که سهمیه این ولایت برای مراسم حج سال جاری ۹۲۵ نفر تعیین شده بود که از این میان،۲۱۰ تن آن مربوط به اعضای گروه طالبان بوده است. به گفته منابع، طالبان بدون در نظرداشت اصل طی مراحل و قرعهکشی، این سهمیه را به جنگجویانشان اختصاص دادهاند. ولسوالان، فرماندههان امنیه ولسوالیهای هرات، آمریتهای حوزههای امنیتی طالبان، افرادی که در ادارات مختلف این گروه وظیفه داشتهاند و برخی ورثههای جنگجویان این گروه که در نبرد با نیروهای امنیتی حکومت پیشین کشته شده بودند، از افرادیاند که در فهرست گنجانیده شدهاند.
منابع در ولایت فراه نیز به روزنامه ۸صبح میگویند که شمار زیادی از فرماندهان و جنگجویان طالبان در این ولایت از سهمیه باشندهگان فراه به حج رفتهاند. هرچند منابع میگویند که امسال حدود یک هزار سهمیه حج برای ولایت فراه در نظر گرفته شده بود، اما در فهرستی از پروازها که به روزنامه ۸صبح رسیده است، دیده میشود که تنها ۳۶۰ تن از ولایت فراه برای مراسم حج انتخاب شدهاند. در این میان، ۱۹۳ فرمانده و جنگجوی طالبان بدون قید قرعه و به جای متقاضیان دیگر به عربستان رفتهاند. بیشتر اعضای طالبان نیز ولسوالیهای فراهرود و بکواه که در جنگها علیه حکومت پیشین نقش بیشتری داشتند، در فهرست شامل شدهاند.
معلمان حج از هرات چه کسانی بودند؟
براساس فهرستی که در اختیار روزنامه ۸صبح قرار گرفته است، دیده میشود که حدود ۲۵ تن از ولایت هرات بهعنوان معلم مراسم حج برگزیده شدهاند. این فهرست جنگجویان سابقهدار طالبان شاملند که اکنون بهعنوان کارمندان برحال رژیمشان حضور دارند. در این فهرست، محمدطیب نجات، رییس دفتر والی طالبان در هرات، شاهمیر حلیمی، سکرتر والی این ولایت، نثاراحمد خالد، فرمانده ۵۵۵ قطعه ملی، ملا عبدالاحد موحد، آمر عقیدتی، مولوی لعلخان قاصد، آمر جنایی، مفتی عبدالهادی برهان، ولسوال شیندند و افزون بر آنان، مدیران اوقاف ولسوالیهای گلران، پشت کوه، پشتون زرغون، رباط سنگی، مدیر عمومی حج ریاست ارشاد و حج اوقاف هرات، آمر ارشاد، مدیر علمای استخبارات، مدیر انکشاف، یک تن از مسوولان ولسوالی گلران و یک عضو شورای ولایتی پیشین حضور دارند. همچنان در این فهرست یک خطیب، چهار مدرس دینی، یک امام مسجد، یک معلم و یک استاد که از وابستهگان طالبان در هرات هستند، شامل فهرست معلمان شدهاند.
هرات براساس تشکیلات جدید دارای ۱۹ ولسوالی است، اما دیده میشود که بیشتر معلمان حج از ولسوالی گلران این ولایت انتخاب شدهاند. منابع به روزنامه ۸صبح میگویند که این معلمان از افراد و وابستهگان مولوی نوراحمد اسلامجار هستند. اسلامجار، والی طالبان برای هرات از افراد مورد قبول ملا هبتالله آخوندزاده، رهبر طالبان، بهشمار میرود. در فهرست ۲۵ نفری، هشت تن از گلران، دو تن از گذره، دو تن از پشتون زرغون، دو تن از رباط سنگی، یک تن از شیندند، یک تن از کشک کهنه، یک تن از کهسان، یک تن از ادرسکن، یک تن از چشت شریف، یک تن از زنده جان، یک تن از کرخ، یک تن از انجیل و سه تن از سطح شهر از سوی طالبان بهعنوان معلمان حج انتخاب شدهاند.
در میان کسانی که بهعنوان معلم حج از ولایت هرات انتخاب شدهاند، یک تنشان سابقه طولانی در صف طالبان داشته است و یکی از اعضای ارشد این گروه شمرده میشود. او نثاراحمد خالد، فرمانده 555 قطعه ملی در هرات است. خالد زاده ولسوالی گلران هرات و یکی از نامدارترین فرماندهها محلی گروه طالبان در ولسوالیهای کشک رباط سنگی، کهسان، کشک کهنه و گلران به شمار میرود. وی در زمان حکومت پیشین بارها علیه نیروهای امنیتی در ولسوالیهای نامبرده عملیات راهاندازی کرده بود. او همچنان بهعنوان ولسوالی نظامی طالبان در گلران وظیفه اجرا کرده است. با سقوط هرات و تسلط گروه طالبان در این ولایت، نثاراحمد خالد بهعنوان آمر امنیت فرماندهی این گروه در هرات تعیین شد و حدود یکسال در این موقف وظیفه اجرا کرد. او سپس بهعنوان قوماندان 555 قطعه ملی هرات گماشته شد و تا کنون این مسوولیت را برعهده دارد. به گفته منابع، سابقه شورش این فرمانده محلی طالبان و وابستهگی قومی او سبب شد تا بهحیث معلم حج از سهمیه هرات انتخاب شود.
معیار انتخاب معلمان حج چه بود؟
روزنامه ۸صبح با دو تن از عالمان دین در ولایتهای بادغیس و هرات که در آزمون انتخاب معلمان حج در این ولایتها اشتراک کرده بودند، صحبت کرده است. آنان میگویند که امتحان طالبان خاک زدن به چشم مردم و عالمان دین بود؛ زیرا معیار این گروه، میزان سابقه حضور در جنگ و تکلم به زبان پشتو بوده است. یک تن از عالمان دین در هرات که تجربه چندین سال تدریس در مدارس بزرگی دینی آن ولایت را دارد، میگوید که پس از سالها و با روی کار آمدن حکومت طالبان، به گمان این که روند شناسایی و معیار انتخاب معلمان، شایستهگی آنان است، در امتحان اشتراک کرده بود.
او افزود: «دستکم ۱۵ سال در یکی از مدارس بزرگ هرات تدریس کردم، خطیب مسجد جامع هم بودم و از این که فکر میکردیم در حکومت طالبان لیاقت مطرح است و شناخت مطرح نیست، در امتحان اشتراک کردم. وقتی به ریاست حج و اوقاف رفتم، هیاتهایی از کابل آمده بودند و ما را گفتند که همینها از شما سوال میکنند. وقتی به پیش هیاتها رفتم، سوال اول آنان این بود که زبان ملی کشور (پشتو) را یاد دارم یا نه. سوال دوم هم این بود که سابقه چند سال جهاد را دارم. در کابل بهشمول این دو سوال، پنج سوال پرسان کردند.»
او میگوید که بدون دو سوال اول هیات وزرات حج و اوقاف طالبان که مربوط به بلدیت با زبان پشتو و سابق جنگ در صفوف این گروه بود، متباقی سوالها را پاسخ داد، اما موفق نشده است که بهعنوان معلم حج انتخاب شود. به گفته وی، کسانی که بهعنوان معلم حج انتخاب شده بودند، از اعضای اصلی طالبان یا کسانی بودند که در دوره جمهوریت به این گروه جاسوسی میکردند. این عالم دین تصریح کرد که غیر از این افراد، همه عالمان دین در این امتحان ناکام شدند.
در همین حال، مولوی عبدالحی (نام مستعار)، یک تن از عالمان دین در ولایت بادغیس که در آزمون انتخاب معلمان حج در این ولایت کامیاب نشده است، میگوید که آموزگاران حج بهگونه فرمایشی از سوی مقامهای رژیم طالبان در بادغیس انتخاب شدهاند. به گفته او، هیات اعزامی وزرات حج و اوقاف طالبان از کسانی که در روند انتخاب معلمان حج زیر نام امتحان رقابتی اشتراک کرده بودند، سوالاتی که مرتبط به مسایل حج نبود را میپرسیدند. این عالم دین افزود:: «از خودم پرسیدند که زبان پشتو بلد هستم یا خیر. چند سال سابقه جهاد در مقابل کفار و دست نشاندهندههای آنان را دارم، اما من جواب نداشتم، چون نه پشتو بلد بودم و نه هم در صف طالب جنگ کرده بودم.»
به گفته او، زمانی پس از این که روند امتحان پایان یافت، والی بادغیس نیز در صحن دفتر حضور داشت و اشتراککنندهگان را رخصت کرد تا با هیات گزینش معلمان حج نشستی داشته باشد. این عالم دین افزود که والی سپس افراد مورد علاقه خود را بهعنوان معلمان حج انتخاب و کامیاب کرده بود.
چرا انتخاب معلمان حج برای طالبان مهم بود؟
به گفته منابع معتبر در وزارت حج و اوقاف طالبان، برای کسانی که از طرف این وزارت بهعنوان معلمان حج انتخاب شده بودند، امتیازات زیادی از سوی این وزارت در نظر گرفته شده بود. آنان همچنان در روزهایی که عربستان سعودی حضور دارند، مبلغ مشخص دریافت میکردند.. یک منبع که نمیخواهد از او نام در این گزارش نام گرفته شود، به روزنامه ۸صبح گفت: «همه چیز از طرف طالبان برای آنان در نظر گرفته میشد؛ پیسه، پاسپورت، تکت رفتوآمد و دیگر مسایلی که لازم باشد، وزارت به معلمان مهیا میکرد.»
او اما موضوع دیگری را نیز یکی از دلایل اصلی تاکید طالبان بر انتخاب افرادشان بهعنوان معلمان حج میداند. این منبع به روزنامه 8صبح گفت: «پس از این که از حج برگشتند، حدود یک هزار دالر به معلمان حج داده میشود. دیگر این که در عربستان نیز به معلمان حج پول میدهند که روز ۴۰ ریال میشود. در مجموع از ۴۵ روز به هر یک از معلمین حج ۱۸۰۰ ریال میدهند.»
براساس آمارهای طالبان، در سال جاری حدود 30 هزار زایر از افغانستان در مراسم حج شرکت کرده بودند. پیش از این، نشر تصاویر گسترده مقامهای طالبان در صفحات اجتماعی همزمان با پایان مراسم حج، نشان میداد که شمار زیادی از اعضای این گروه برای ادای این مراسم به مکه رفتهاند. به این ترتیب آمار اعضای طالبان که به مراسم حج امسال رفتهاند، ممکن به مراتب بیشتر باشد؛ زیرا این آمار تنها مربوط به سه ولایت غربی است. از سوی دیگر، این گروه در برخی از ولایتها حتا سهمیه را نیز کاهش داده بودند و چنین اقدامی گمانهزنیها در مورد اینکه شاید چنین سهمیهها برای افراد طالبان اختصاص یافته باشد را افزایش میدهد. این اقدام در حالی از سوی طالبان آن هم در روند حج صورت میگیرد که این گروه همواره از عملی کردن عدالت سخن گفته است.