فارسیستیزی در دانشگاههای افغانستان تاریخ دراز دارد. از سالهای زیادی به این طرف، ستیز با واژههای فارسی زیر نام حفظ «مصطلحات ملی» به گونههای مختلف جریان داشته است. حتا تحت حفظ این مصطلحات، کتابهای فارسی از سوی وزیر اطلاعات و فرهنگ حکومت سابق به دریا انداخته شده است. طالبان اما مدعی تطبیق «شریعت ناب اسلامی» هستند و میگویند که در رژیم آنان هیچ تفاوتی میان زبانها و اقوام وجود ندارد، در حالی که بهگونه رسمی دستور منع استفاده از واژههای فارسی را برای گویندهگان آن صادر کردهاند. در این میان، رییس طالبان برای دانشگاه تخار در چند ماه گذشته به صورت مکرر متهم به فارسیستیزی و انفکاک کارمندان غیرپشتون شده است. اسنادی که از دانشگاه تخار در اختیار روزنامه ۸صبح قرار گرفته نشان میدهد که طالبان بر واژههای دانشجو و دانشگاه خط بطلان کشیدهاند و نیز حدود ۱۷ تن از کارمندان این نهاد را منفک و تنزیل بست دادهاند و بهجای آنان افراد وابسته به خود را مقرر کردهاند.
منابع در دانشگاه تخار میگویند که رییس طالبان در این نهاد تحصیلی، دست به اختلافهای زبانی و قومی میزند. به گفته منابع، کمالالدین منیب، رییس طالبان برای دانشگاه تخار، دستور داده که مکتوبهای این نهاد از زبان فارسی به پشتو تبدیل شود و نیز هیچکسی حق ندارد از واژههای فارسی چون دانشگاه، دانشکده و دانشجو استفاده کند. او همچنان بهتازهگی بیش از ۱۷ تن از کارمندان این نهاد را منفک و تبدیل کرده و بهجای آنان افراد وابسته به خود را استخدام کرده است.
سندهایی که به دسترس روزنامه ۸صبح قرار گرفته نشان میدهد که او ورقههای درخواستی دانشآموختهگان را که برای اخذ دیپلوم از واژههای فارسی چون دانشجو و دانشگاه استفاده کردهاند رد یا هم بهروی واژههای فارسی خط بطلان کشیده است.
روزنامه ۸صبح حداقل درخواست سه تن از دانشآموختهگان را که برای اخذ دیپلوم از دانشگاه تخار درخواست کردهاند، بررسی کرده که در این نامهها ضمن ملاحظه شد رسمی مقامهای این گروه، بالای واژههای دانشگاه خط کشیده شده و برخی از آنها باطل اعلان شده است.
از سوی دیگر، مکتوب دیگری که در اختیار ۸صبح گرفته نشان میدهد که این مقام طالبان منفکی و تبدیلی بیش از ۱۰ تن از کارمندان این نهاد تحصیلی را صادر کرده و بهجای آنان افراد متعلق به قوم پشتون را که از نزدیکان و وابستهگان خودش بوده، استخدام کرده است.
براساس دستور این مقام طالبان، بست عبدالقادر ضیایی، آمر عمومی دفتر ریاست دانشگاه تخار، تنزیل شده و بهحیث مدیر اجرایی دانشکده تعلیم و تربیه مقرر شده و نیز عبیدالله شهزاد، آمر مالی و حسابی، از بست تنزیل و بهحیث مدیر بودجه در بست چهارم تقرر حاصل کرده است.
براساس دستور او محمد زمان محمدی، آمر خدمات و تدارکات، از بست سوم به بست چهارم بهحیث مدیر تدارکات تنزیل یافته و نیز حبیبالله حکیمی، مدیر عمومی استخدام، از بست چهارم به بست رتبه پنجم بهحیث مدیر مجله تنزیل داده شده است. براساس ادعای منابع، این تنزیلها بربنیاد قومیت صورت گرفته و بهجای آنان افراد منسوب به قوم پشتون استخدام شدهاند.
رییس طالبان برای دانشگاه تخار همچنان میرزا محمد نوری، مدیر عمومی خوابگاه این دانشگاه و سمیرا دلاورزاد، مدیر عمومی بودجه، را از بست چهام و بابهخان را از بست چهارم مدیریت عمومی استادان منفک و بهجای آنان افرادی از قوم پشتون را استخدام کرده است.
همزمان با این پیشنهاد، در نامه رسمی وزارت تحصیلات عالی تحت کنترل طالبان از تبدیلی، تقرر و انفکاک ۱۷ تن خبر داده شده است. در یک نامه رسمی که از آدرس وزارت تحصیلات عالی تحت کنترل طالبان به دانشگاه تخار فرستاده شده در آن تبدیلی و انفکاک ۱۷ تن از کارمندان خدمات ملکی این نهاد تذکر داده شده است.
ریاست منابع بشری وزارت تحصیلات عالی تحت کنترل طالبان در نامه شماره ۳۸۵۸/۴۱۳۴، خویش به دانشگاه تخار نوشته است: «انضمام نامه هذا کاپی پیشنهاد شماره ۱۰۶۹- ۱۰۶۱ مورخ۱/۷/ ۱۴۴۵، این اداره مزین به احکام ثبت شماره ۶۶۹۸-۶۶۸۷۰ مورخ ۱۴/۷/۱۴۴۵ مقام محترم وزارت پیرامون منظوری تقرر، تبدیلی و انفکاک ۱۷ تن کارکنان خدمات ملکی، خدمت ریاست محترم گسیل است.»
همچنان منابع در دانشگاه تخار میگویند که براساس فشارهای کمالالدین منیب، رییس طالبان برای دانشگاه تخار، دو تن از استادان استعفا دادهاند. درفشان جیهون فطرت و سرور سروش، از استادان دانشگاه تخار بودهاند که به دلیل اعمال رفتارهای نادرست این مقام طالبان مجبور به استعفا شدهاند.
کمالالدین منیب کیست و با کارمندان چهگونه رفتار میکند؟
کمالالدین منیب، رییس طالبان برای دانشگاه تخار است. او باشنده روستای «تبرهکش ولسوالی گورتپه» ولایت کندز است. منابع او را «ملای کمسواد و باشنده اصلی قندهار» میدانند که به عنوان «ناقل» در کندز زندهگی کرده است.
این مقام محلی طالبان در زمان حکومت پیشین در یکی از مسجدهای کندز ملاامام بوده و در «دارالعلوم السلامیه نوشهروان» کراچی پاکستان درس خوانده است. او پس از تسلط طالبان مدت هشت ماه بهحیث مدرس در مدرسه جهادی کندز ایفای وظیفه کرده و بعدا به عنوان رییس دانشگاه تخار گماشته شده است.
منابع در دانشگاه تخار میگویند که کمالالدین منیب با کارمندان و استادان رفتار نامناسب دارد و «از کلمات رکیک کار میگیرد که حتا دو استاد مجبور به استعفا شدهاند.»
این منابع همچنان میافزایند که هفته گذشته هنگامی که او از خانهاش به دانشگاه تخار میرفته موترش خلاف مسیر در حرکت بوده که با یک موتر مسافربری نوع کرولا برخورد میکند. به گفته منابع، چهار تن از سرنشینان کرولا زخم برداشتهاند و یک تن آنان جان باخته است.
این منابع تاکید میکنند که مراجع نظامی طالبان در قسمت گرفتاری عامل این پرونده هیچ توجهی نکردهاند و این مقام محلی طالبان با زور سلاح از نزد زخمیها و بازماندهگان فرد کشته شده «ابرا خط» گرفته است.
این در حالی است که او قبلاً نیز بهگونه رسمی در مکتوبی با عنوان «عدم استفاده از مصطلحات و کلمات بیگانه در اوراق ارسال و مرسول» که نسخهای از آن در اختیار روزنامه ۸صبح قرار گرفته بود، به تمام دانشکدهها دستور منع استفاده از واژههای زبان فارسی را داده است.
در متن مکتوب آمده است: «به تمام ادارات هدایت داده میشود که منبعد از کلمات بیگانه مثل (دانشگاه، دانشکده و غیره) جملات و اصطلاحات بیگانه که سبب تضعیف فرهنگ ملی ما میشود، در ترانسکرپت نمرات، دیپلوم، سرتیفیکیت وغیره استفاده نکنید.»
منابع در دانشگاه تخار در حالی از «فارسیستیزی» مقامهای طالبان شکایت دارند که پیش از این، وزارت تحصیلات عالی تحت کنترل این گروه، با صدور مکتوب هفت مادهای از استادان و کادر علمی دانشگاهها خواست که از واژههای «دادگاه، دادستانی، دانشجو، دانشگاه و دانشکده» در آثار علمی، پژوهشها، تالیفات و ترجمههای خود استفاده نکنند.
طالبان از زمان تسلط بر افغانستان، بارها متهم به «فارسیستیزی» شدهاند و دستورات این گروه واکنشهای زیادی را در فضای رسانهای و شبکههای اجتماعی برانگیخته است. این گروه، تابلوهای شماری از دانشگاههای کشور را که ساکنان آن عمدتاً فارسی زبان بودهاند به زبان پشتو تغییر دادهاند.
طالبان پیش از این عکسهای شاهان، شاعران و مفاخر تاریخی زبان و ادبیات فارسی را از «دیوار فرهیختهگان» در شهر مزار شریف، مرکز ولایت بلخ، حذف کردهاند و بهجای آن پرچم و شعارهایی در حمایت از این گروه را نصب کردهاند.
وزارت تحصیلات عالی تحت کنترل طالبان، همچنان دستور تصفیه کتابخانههای دانشگاههای کشور را نیز صادر کرده است. در نامه شماره ۲۰۴۴ که به تاریخ ۲۸/۴/۱۴۴۵، صادر شده، آمده است که به تمام نهادها دستور داده میشود که کتابخانههای دانشگاهها «تصفیه» شود. براساس این دستور، کتابهایی که مربوط به سلفیان، تحریریان، شیعیان، احزاب و مخالفان سیاسی این گروه میشود پاک کاری شود و بهجای آنان کتابهای سیرت جابهجا گردد.
چرا ملاها به عنوان رییسان دانشگاهها تعیین میشوند؟
طالبان در بیش از دوونیم سال گذشته، دهها تن از ملاها و جنگجویان این گروه را به عنوان رییسان دانشگاهها که معتبرترین مراجع علمی و تحصیلی در کشور هستند، تعیین کردهاند. شمار زیادی از استادان دانشگاهها به دلیل فشارها و رفتارهای غیرمسلکی این گروه، ترک وظیفه کرده و از افغانستان خارج شدهاند. در حال حاضر، دهها نهاد علمی کشور توسط ملاهای وابسته به گروه طالبان مدیریت میشود که هیچ تجربه علمی و تخصصی در زمینه ندارند، در حالی که دهها کادر برجسته علمی در دانشگاهها مصروف تحقیق و تدریس هستند.
نگرانیها از تقرر جنگجویان طالبان در نهادهای تحصیلی در حالی بالا گرفته است که پیش از این، ندامحمد ندیم، سرپرست وزارت تحصیلات عالی تحت کنترل طالبان، در هرات گفته بود که درجه علمی یک طالب از ماینهای کارگذاشته شده محاسبه شود. او تثبیت رتبه علمی افراد وابسته به طالبان را «بیاحترامی به علما» خوانده است و گفته که «درجه علمی» یک «مجاهد طالبان» باید از روی تعداد ماینگذاریهایی که انجام داده محاسبه شود.
این مقام طالبان همچنان رفتن دختران و زنان را به دانشگاهها «بیعزتی» خوانده و گفته است که آنان اگر آبادی میخواستند در رژیم نخست خود اسامه بن لادن، رهبر پیشین القاعده، را به امریکا تسلیم میکردند. ندیم چندی قبل مانع رفتن حدود ۵۰۰ دانشجو به روسیه شده بود. او به دانشجویان گفته بود: «مسلمان میروید و کمونیست برمیگردید.»
افزون بر این، وزارت تحصیلات عالی تحت کنترل طالبان، برخی از دانشگاههای خصوصی را که موسسان فعالیتهای سیاسی داشتهاند نیز به نفع خود مصادره کردهاند. این گروه، دانشگاههای خصوصی رهنورد، راه سعادت و تاج در مزار شریف، مرکز ولایت بلخ، را نیز به دلیل فعالیت سیاسی موسسان آنها، به نفع رژیم خود مصادره کرده است که درآمد این دانشگاهها به خزانه طالبان واریز میشود.
انفکاک و جابهجایی طالبان در نهادهای دولتی تنها به دانشگاه منحصر نمانده است، بلکه این گروه در سایر ادارههای دولتی نیز دست به تصفیهسازی زده است. پیش از این روزنامه ۸صبح، در یک گزارش تحقیقی دریافته بود که ۳۷۹ کارمند و کارگر شرکت دولتی نفت و گاز افغانستان، از سوی طالبان منفک و بهجای آنان افراد وابسته و جنگجویان طالبان استخدام شدهاند.
این گروه، همچنان در شماری از ادارههای دولتی در مرکز و ولایتها، کارمندان حکومت پیشین به شمول رییسان و مدیران ادارههای کلیدی را برکنار و افراد جدید وابسته به خود را به جای آنها تعیین کرده است.