طالبان دستور دادهاند که از همه دانشآموزان صنفهای دوازدهم مکتبهای دخترانه در یک روز امتحان گرفته شود. دانشآموزان صنفهای دوازدهم لیسههای دخترانه قرار است امروز آزمون بدون آمادهگی را سپری کنند. شماری از آموزگاران ارتقای بدون آموزش را «توهین به دانش»، «سوءاستفاده از مجبوریت مردم» و «باجگیری طالبان از جهان» توصیف میکنند. آموزگاران مکاتب دخترانه از عدم مخالفت شهروندان به این تصمیم طالبان انتقاد میکنند. به باور آنان، این اقدام پیامدهای زیانباری برای جامعه بهویژه برای زنان دارد و درد بیسوادی و نتایج ناگوار آن را درمان نمیکند. دانشآموزان اما دیدگاههای متفاوتی نسبت به این آزمون دارند. شماری از آنان میگویند که از شنیدن این خبر شوکه شدهاند و آمادهگی لازم را ندارند، اما تعدادی دیگر از اینکه فارغ میشوند خوشحالاند و میگویند که حالا میتوانند با خیال راحت برای ورود به دانشگاهها آمادهگی بگیرند. بربنیاد کارشیوه ارایه شده از سوی وزارت معارف زیر اداره طالبان، دانشآموزان در این امتحان به ۱۴۰ پرسش بهشکل صحیح و غلط، چهارجوابه و خانهخالی پاسخ میدهند. این در حالی است که از سرنوشت دانشآموزان دختر پایینتر از صنف ۱۲ هیچ اطلاعی در دست نیست.
وزارت معارف طالبان اعلام کرده است که برای فراغت دانشآموزان صنفهای دوازدهم لیسههای دخترانه، این دانشآموزان باید آزمون همه مضامین صنف دوازده را در یک روز سپری کنند. بربنیاد کارشیوه ارایهشده از سوی این وزارت، دانشآموزان در این امتحان به ۱۴۰ پرسش بهشکل صحیح و غلط، چهارجوابه و خانهخالی پاسخ میدهند.
بربنیاد خبرنامه طالبان، این امتحان امروز (چهارشنبه، ۱۶ قوس) برای مدت سه ساعت از همه دانشآموزان دختر گرفته و آنان ارتقا داده میشوند.
با این حال، شماری از دانشآموزان دختر فراغت از صنف دوازدهم بدون آموزش را «توهین به دانش» توصیف میکنند و تعدادی هم از بابت فراغت خوشحالاند. از نظر این دانشآموزان، در صورتی که ارتقا داده نمیشدند، زمینه تحصیل برایشان فراهم نمیشد.
بهناز کریمی، یکی از دانشآموزان صنف دوازدهم، در گفتوگو با روزنامه ۸صبح میگوید: «بهنحوی میشود گفت ارتقا است، به خاطر اینکه امتحان به چنین شرایط توهین حساب میشود. کسی آمادهگی در این امتحان ندارد. تعداد کثیری از دانشآموزان از جریان امتحان خبر ندارند. از امتحان هیچ آگاهی درست ندارند؛ چه نوع امتحان است، کدام سوالات شامل امتحان است یا اینکه سوالات منحصر به نصاب تعلیمی است یا نه، آگاهی ندارند.» به گفته او، بیشتر دانشآموزان از چگونهگی اخذ امتحان آگاهی ندارند و در این زمینه اطلاعرسانی درست صورت نگرفته است.
بانو کریمی میافزاید: «هیچیک از نمایندهگانی که در مکتبها حضور دارند، با دانشآموزان همکاری نمیکنند. چندین بار به مکتب رفتم که پرسان کنم، به خاطری که اول نمره عمومی در مکتب بودم، باز هم هیچ همکاری نشد؛ چون خودشان از جریان امتحان معلومات موثق نداشتند.»
این دانشآموز مکتب تصمیم ارتقای بدون آموزش طالبان را بازی با آینده دختران کشور میداند و تاکید میورزد: «احساس ما با کلمات قابل قیاس نیست، به خاطری که بازی با آینده و بازی دادن آینده ما است؛ چون در جریان یک سال وقتی چیزی نخوانده باشی، در جریان یک روز قرار نیست که تو نمره را که خواسته باشی به دست بیاوری. شاید نمره بگیریم، ولی جبران چیزهایی را که نخواندهایم، چیزهایی را که نفهمیدهایم، نمیشود کرد.»
بانو کریمی حذف زنان از روند کار و آموزش را امکانپذیر نمیداند و تاکید میکند: «زنان توقفناپذیرترین بخش جامعهاند، حذفنشدنیاند. در تمام ادارههای دولتی، بودن آنها ضروریتر از هر ضرورت است. خواست ما این است که دروازههای مکاتب به روی تمام دانشآموزان دختر باز شود،|طالبان| از رفتن به دانشگاه هیچ دختری را محروم نکنند که در هر نهادی خانمها باید حضور داشته باشند.»
این دانشآموز میافزاید: «امتحان کنونی حس نابرابری را در ما ایجاد میکند، به خاطری که تمام پسرها خیلی راحت میتوانند بروند درس بخوانند. این کار باعث شد که در یک سال خیلی صدمه جدی ببینیم، از لحاظ روحی. در خانه حبس هستیم. در مکتب چیزی که یاد گرفتهایم از ما گرفته شد؛ چون هیچیک از شاگردان در جریان یک سال نه درسی خواندند و هیچکدام نمیفهمند به کدام جرم این نابرابری تحمیل شده در سرشان. شاید موضوع این است که دیگر فهممان به نفهمی آنها [طالبان] نمیرسد.»
صدف احمدی، دانشآموز دیگری است که از بعد دیگر به ارتقای بدون آموزش میبیند. او در صحبت با روزنامه ۸صبح میگوید: «خیلی خوشحال شدم، از یک بعد که به آن نگاه میکنم؛ چون باعث میشود که حداقل یک سال ما حیف نشود. بعضی از شاگردها رفتند کانکور خواندند، زحمت کشیدند، کل سال یا به خانه درس خواندند، اما میپذیرم که خیلیها خوانده نتوانستند؛ ولی این اقدام باعث میشود که حداقل یک سال ما حیف نمیشود. ما میتوانیم از دوره مکتب فارغ شویم. این نکته مثبت است.»
بانو احمدی میافزاید که در مکتب زحمتکشی متقابل است. به گفته او، دانشآموزان از استادان یاد میگیرند و آنان نیز برای آموزش دادن زحمت میکشند، اما حال چنین زمینهای وجود ندارد. او آرزو داشته است که دختران صنف دوازدهم میتوانستند حتا آموزش وقفهای را سپری کنند. به گفته او: «کاش یک ماه دو ماه درس میخواندند، زحمت میکشیدند. خودم وقتی بهعنوان یک دانشآموز نگاه میکنم، وقت خود را صرف انگلیسی کردهام و برای مکتب هیچ زحمت نکشیدهام. تمام دوره تحصیلی به باد فنا رفت.»
این دانشآموز میگوید: «صنف دهم بودیم، کرونا بود، یازده جنگهای اخیر و سقوط بود، نتوانستیم بخوانیم. نه صنف ده را خواندهام، نه یازده و نه هم دوازده، ولی صنفهای قبلی را کمی زحمت کشیدهام. بدون درس خواندن برای حداقل ۷۰ فیصد دخترها میتواند یک نکته خیلی منفی باشد، ولی باز هم اینکه فارغ میشویم نکته مثبت است.»
بانو احمدی بسته بودن مکتبها به روی دختران به دلیل مشکل در نصاب آموزشی را پرسشبرانگیز میخواند. او میگوید: «بسته بودن مکتبها برای دخترها خیلی سوالبرانگیز است. اگر [طالبان] میگویند که نصاب مشکل دارد، با نظام اسلامی همخوانی و تطابق ندارد، پس برای پسرها هم باید این قانون میبود. نمیشود نصاب تنها برای دختران مشکل داشته باشد و برای پسران هیچ مشکل نداشته باشد.»
این دانشآموز میگوید: «فعلاً تنها حسی که به آن دارم، امتحانی که من ازش خبر ندارم، مضامینی که من هر روز یک مضمون امتحان میدادم، در یک روز جمع میشود، پشت کار خود میرود. یک خلای خیلی بزرگ در درون خود حس میکنم. برایم عجیب و غریب است. نگرانی، اضطراب و گیجی دارم. بیشتر از همه اینها مرا حس گیجی اذیت میکند. واقعاً نمیتوانم این را یک نکته مثبت بگویم یا منفی.»
دیدگاه آموزگاران زن به آزمون ارتقای دختران صنف دوازدهم
عاقله (مستعار) آموزگار یکی از مکتبهای دولتی در کابل است. نامش به دلیل هراس از طالبان مستعار برگزیده شده است. این آموزگار در گفتوگو با روزنامه ۸صبح به این باور است که امتحان ارتقای دانشآموزان صنوف دوازدهم دختران «آزمون حجاب» است. به گفته او، در نشستهایی که در مورد امتحان ارتقای دختران اشتراک داشته، به چنین برداشت رسیده است. این آموزگار اخذ امتحان دختران دانشآموز صنف دوازدهم را بینتیجه میخواند و تاکید میورزد: «امتحان یکروزه نه نتیجه دارد و نه معنا دارد. طالبان تصمیمشان لحظهبهلحظه تغییر میکند. اینها شاید در سال ۱۴۰۲ از طبقه اناث هیچ امتحان کانکور نداشته باشند.»
بانو عاقله این اقدام را برای طالبان سودآور میداند و میگوید: «اینها [طالبان] پول را زیاد خوش دارند. پولدوست هستند. قسمی که پاسپورت را دهساله جور کردند، پیسهها همه را جمع کردند، بعد دروازه [اداره] پاسپورت را بستند، این امتحان عین چیز است. از هر شاگرد ۶۰۰ افغانی به دست میآورند، در حالی که در حالت عادی به کسی طی دو سال شهادتنامه داده نمیشود، چه برسد در این وضعیت.» به گفته او، در این تصمیم طالبان «مساله پول و مساله نام» نهفته است. از نظر این آموزگار، طالبان با این امتحان میخواهند به جهان نشان بدهند که به دخترها اجازه دادهاند امتحان بدهند. او همچنان میافزاید: «شاگردها سه سال درس نخواندهاند، یا در هر سال دو ماه یا سه ماه درس خواندهاند. امسال هیچ درس نخواندهاند. از چه امتحان میگیرند؟ فکر میکنم اینها [طالبان] از حجاب دختران امتحان میگیرند که ببینند دختران تا چه حد حجاب مورد نظر آنان را رعایت کردهاند. این امتحان از برداشت ما امتحان حجاب است. در جلسات چنین برداشت کردهایم که آنها میگویند ببینیم که حجاب را مراعات میکنند یا نه.»
بانو عاقله در مورد پرسشهای این آزمون میگوید: «سوالات از طریق وزارت جور شده، هفت بجه صبح هیات چهارنفری از مکتب میرود از حوزههای تعلیمی سوالها را تسلیم میشود.»
بانو حیدری از آموزگاران در غرب افغانستان است. در گزارش به دلیل نگرانی از برخورد طالبان، تنها تخلصش ذکر شده است. او در صحبت با روزنامه ۸صبح میگوید: «از نظر من ارتقای صنف دوازدهم یک خلای بزرگ در روند آموزش و پروش حساب میشود. دانشآموزانی که حتا یک روز از سال تعلیمی استفاده نکردهاند، چگونه امتحان بدهند؟ حتا ۱۴۰ سوال که قرار است در امتحان بیاید، همه چهارجوابه باشد، بازهم پاسخ به آنها مشکل است.»
این آموزگار میافزاید: «شاید دختران صنف دوازدهم ارتقای صنف داشته باشند، ولی فکر نمیکنم ارتقای دانش و سواد کافی را داشته باشند. تعجب من از این است که خانوادهها، منظورم، پدر و مادر دانشآموزان است که یک بار هم مخالفت خود را با این تصمیم اعلام نکردهاند، بلکه خیلی نرمال شرایط را پذیرفتهاند.»
بانو حیدری تعیین تکلیف و تذکرات طالبان را که به خاطر اخذ امتحان به دانشآموزان دادهاند، از لحاظ روحی و روانی نگرانکننده میخواند. او تصریح میکند: «محدودیتهایی از لحاظ روحی و روانی وضع شده است. دو سه بار شاگردها را به مکتبها خواسته و تذکر دادهاند که حجاب اسلامی را رعایت کنید. ما دختر افغانستانی را هیچگاه به مکاتب و مدارس ندیدهایم که بیحجاب یا بدحجاب باشد، بلکه حجاب اسلامی را رعایت کردهاند. دانشآموزان ما از این لحاظ هیچ مشکلی نداشتهاند.»
این آموزگار میافزاید: «بیشترین تاکید را سر دانشآموز میآورند که از ماسک سیاه و چادر سیاه یا چادرنماز استفاده کنند. خیلی نگرانکننده است. از لحاظ روحی و روانی فکر میکنم اگر انگیزه به دانشآموز داده میشد، خیلی بهتر بود از اینکه خواسته باشیم از لحاظ روحی و روانی دانشآموز را تحت فشار قرار بدهیم.»
به گفته این آموزگار «دانشآموزان یک سال به دلیل محدودیت کرونا محروم از درس شدند، سال بعد مشکلات امنیتی و سال بعد هم گروگانگیری [محرومیت دختران از آموزش]، از درس محروم شدهاند. نگرانم، نگران اینکه بیست سال قبل برای خودم اتفاق افتاد و هشت سال خانهنشین شدم، اکنون برای شاگردانم نیز چنین نشود. تاریخ دوباره تکرار نشود.»
بانو حیدری اخذ امتحان از دانشآموزان صنف دوازدهم مکتبهای دخترانه را یک ارتقای محض میداند و باور دارد که این امر امیدی برای بهتر شدن وضعیت دختران و زنان در کشور خلق نمیکند. او میگوید: «امیدوار نیستم که روند امتحان صنوف دوازدهم یک روزنه امید برای سال ۱۴۰۲ برای باز شدن مکتبهای دخترانه باشد که دختران به مکتب بروند؛ چون با شروع سال تعلیمی در جریان برنامه افتتاح مکتبها حضور داشتم که شنیدم دروازههای مکتبها بسته شده، اول کابل و بعد به ترتیب ولایتهای دیگر بسته شدند. از کجا معلوم که سال جدید هم چنین برنامه را نداشته باشند؟ برایم نگرانکننده است.»
در همین حال شماری از دختران معترض، این تصمیم طالبان را نکوهش کرده، گفتهاند که در برابر آن میایستند. به گفته آنان، افغانستان نیازمند دانش عملی و تعلیم بالفعل است و ارتقا برای به دست آوردن سند فراغت بدون تعلیم، هیچ توجیهی ندارد. از نظر دختران معترض «گذار از یک سال تعلیمی و داشتن سند تلویحاً مفهوم خاک زدن به چشم جامعه است و باری از خسارت مسدود بودن مکاتب نمیکاهد.» این دختران از دانشآموزان خواستهاند که «خواستار سند با تعلیم شوند، نه سند بادآورده.»
این در حالی است که حدود ۱۶ ماه از مسدود بودن مکتبهای متوسطه و عالی دختران میگذرد و در این مدت طالبان به هیچیک از فشارهای داخلی و خارجی تن ندادهاند. این گروه پیش از این برای بسته بودن مکتبهای دخترانه دلایل و بهانههای زیادی آوردهاند. در نخستین روز سال تعلیمی که پیش از بازگشایی دروازههای مکتبها را بستند، گفته بودند که تا تهیه شدن طرح لباس و حجاب شرعی دانشآموزان، مکتبها به روی دختران مسدود خواهد ماند. این گروه پس از واکنشها در این زمینه، دلیل بستن مکتبهای دخترانه را مساله فرهنگی عنوان کرده و گفته بود که مردم افغانستان نمیخواهند دخترانشان از خانه بیرون شوند؛ اما بعداً از تغییر در نصاب آموزشی سخن گفت و تغییر نصاب را پیششرط بازگشایی مکاتب دخترانه اعلام کرد.
پیش از این روزنامه ۸صبح به اطلاعاتی دست یافته بود که نشان میداد این گروه تصمیم گرفته است برای همیشه در رژیمشان دروزاههای مکتبهای دخترانه را به روی دختران ببندند، اما با ارتقای بدون آموزش دختران دانشآموز، نگرانیها از مسدود بودن دایمی مکتبها افزایش یافته است.