از بستن مکاتب به روی دختران بالاتر از صنف ششم، 224 روز میگذرد. بهتازهگی دیدهبان حقوق بشر گزارش داده است که طالبان در معدود مکاتبی که به روی دختران باز شده است، شرایط سختی در مورد «حجاب» وضع کردهاند و به این ترتیب در تلاشاند تا عرصه را برای آموزش دختران تنگ کنند. دختران دانشآموز میگویند که طالبان میخواهند آنقدر سختگیرانه رفتار کنند تا آنها از آموزش و درس خواندن دست بردارند، اما تسلیم چنین فشاری نخواهند شد. طالبان گفتهاند که حجاب مشخصی را تاکنون تعریف نکردهاند. پیش از این طالبان انتظار برای طرح لباس «مطابق به شریعت، رسم و رواج و فرهنگ افغانی» را علت بستن مکاتب دختران بالاتر از صنف ششم عنوان کرده بودند. تاکنون این گروه در مورد بازگشایی مکاتب دخترانه تصمیمی نگرفته است. در همین راستا، فعالان مدنی میگویند که طالبان در صدد حذف زنان از اجتماع، سیاست و آموزش هستند.
در گزارش دیدهبان حقوق بشر آمده است که طالبان پس از تسلط بر افغانستان، بهصورت عملی دختران را از آموزش ممنوع کردهاند، اما فشار جامعه سبب شد که مکاتب دخترانه در نه ولایت باز شود. در آغاز سال 1401 بار دیگر طالبان مکاتب دختران بالاتر از صنف ششم را بستند. با این حال، دیدهبان حقوق بشر گفته است که مکاتب متوسطه دخترانه از زمان به قدرت رسیدن طالبان در بلخ باز مانده، اما مکاتب باز در بلخ و جاهای دیگر تهدید شده است که در صورت امتناع از رعایت شرایط سختگیرانه لباس، بسته خواهند شد.
طبق گزارش این نهاد، طالبان یک مکتب را به این علت که صورت دانشآموزان معلوم میشد، برای چند روز تعطیل کردهاند. یک مسوول این مکتب پیام صوتی مقام طالبان را به دیدهبان حقوق بشر فرستاده است. در این پیام صوتی طالبان از هیأت اداری مکتب خواسته است که یک معلم را به علت اینکه لباس مورد نظر طالبان را نپوشیده بود، اخراج کند. طالبان همچنان در مکاتب مأمور امر به معروف و نهی از منکر گماشتهاند.
یک معلم به دیدهبان حقوق بشر گفته است: «شرایط حجاب روزبهروز سختتر میشود. آنها جاسوسانی برای ثبت و گزارش دارند… اگر دانشآموزان یا معلمان قوانین سختگیرانه حجاب خود را رعایت نکنند، بدون هیچ بحثی معلمان و دانشآموزان را اخراج میکنند.»
دیدهبان حقوق بشر عکسی را به نشر رسانیده است که در آن دانشآموزان و معلمان یونیفورمی پوشیدهاند که تنها چشمانشان دیده میشود.
یک دانشآموز نیز گفته است که اجازه ندارد کمربند ببندد و طالبان از آنها خواستهاند که لباسهایی با آستینهای بزرگ و دراز بپوشند و دستهایشان را بپوشانند. او اما گفته است که با این پوشش نیز توبیخ شده است؛ زیرا وقت نوشتن روی تخته، آستینها به عقب چرخیده و دست و بازوانش آشکار شده است. در آخرین مورد طالبان از دختران در مکاتب خواستهاند که لباسهای فراخ با آستینهای گشاد بپوشند و آن را در مچ دستشان سنجاق کنند.
همین دانشآموز گفته است: «همه دختران در مکتب ما معتقدند که مقامهای طالبان میخواهند آنقدر قوانین سختگیرانه بر ما اعمال کنند که ما خود از تحصیل دست بکشیم.» او در عین حال گفته است که با همه همصنفیهایش مصصماند که به طالبان اجازه ندهند در این مسابقه پیروز شوند.
عارفه فاطمی، فعال مدنی، میگوید که تشدید حجاب و بستن مکاتب توسط طالبان خلاف انتظار نیست و در جهانبینی این گروه زنان حضور و جایگاه ندارند. به گفته بانو فاطمی، طالبان در پی حذف زنان از اجتماعاند و به همین دلیل آموزش را ممنوع کرده و به زنان اجازه کار نمیدهند. عارفه فاطمی باور دارد که هدف نهایی طالبان حذف زنان از سیاست، اقتصاد، آموزش و کار است. این فعال مدنی میگوید اگر طالب اجازه بدهد که زنان به مکتب بروند و کار کنند، در این صورت دیگر «طالب» نیست.
این فعال مدنی درباره حجاب اجباری میگوید که طالبان برای تحت فشار قرار دادن دانشآموزان و آموزگاران از شیوههای مختلف استفاده میکنند. طبق اطلاعات عارفه فاطمی، طالبان بسیاری از معلمان زن را از مکاتب محل زندهگیشان به ساحات دوردست تبدیل کردهاند و با این شیوه میخواهند آنها خود کارشان را ترک کنند. این فعال اجتماعی باور دارد که طالبان تحت هیچ شرایطی حاضر نخواهند شد که به حضور فعالانه زنان در سیاست و اجتماع تن بدهند. عارفه فاطمی میگوید که طالبان حتا اگر تحت فشار شهروندان افغانستان و جامعه بینالمللی حاضر به گشایش مکاتب دخترانه شوند، بازهم اقدامی «سیاسی» و «تکتیکی» است، اما با رفتن دختران به مکاتب مشکل دارند.
وزارت معارف طالبان در ۲۶ سنبله، یک ماه و دو روز پس از تسلط بر کابل کابل، تاریخ بازگشایی مکاتب را اعلام کرد، اما مکاتب دخترانه را مسکوت گذاشت. از آن زمان گمانهزنیها در مورد دیدگاه طالبان نسبت به مکاتب آغاز شد. طالبان سپس به دختران پایینتر از صنف ششم اجازه دادند که به مکتب بروند، اما تاکنون مکاتب دختران بالاتر از صنف ششم را بسته نگهداشتهاند.
هرچند طالبان زیر فشار افکار عمومی و تأکیدات جامعه جهانی وعده داده بودند که از آغاز سال جدید خورشیدی همه مکاتب دخترانه را باز میکنند، اما بار دیگر در ۳ حمل همه را در «شوک» فرو بردند و خلاف وعده مکاتب دخترانه را باز نکردند. همه به شمول دختران دانشآموز فکر میکردند که مکاتب در روز موعود باز خواهند شد، اما صبح با خبر وارونهای روبهرو شدند. بسیاری از دختران که در صنفهایشان نشسته بودند و یا از برابر دروازههای مکتب با چشم گریان به خانه برگشتند.
اقدام طالبان برای بستن مکاتب دخترانه بالاتر از صنف ششم، با واکنشهای گسترده در سطح ملی و بینالمللی روبهرو شد. صریحترین واکنش از بانک جهانی بود که تمویل چهار پروژه در زمینه زراعت، معیشت و آموزش را با ۶۰۰ میلیون دالر ارزش، متوقف کرد. امریکا گفتوگوهایش با طالبان را متوقف کرده است. جامعه جهانی ادامه کمک به افغانستان را مشروط به باز کردن مکاتب برای همه دختران کرده است. با وجودی که در سطح بینالمللی واکنشها تند و شدید بوده، اما کمتر واکنشی از سوی کشورهای همسایه و منطقه در این مورد شنیده شده است.