دوحه ییغیلیشی و افغانستانده طالب بولمه‌گنلر نینگ واحد آوازی گه توسیق مسأله‌سی
افغانستان گه عاید اۉزگریش‌لرنی کۉزه‌یاتگنلر دوحه ییغیلیشی بو سفر نیمه توغیشنی اېنتیق‌لیک بیلن کوتماقده. دوحه حاضرگی کونده افغانستان نینگ کوپ سانده یشاوچیلری اوچون یاقیملی نام اېمس، چونکه بیر تېزیم نینگ قولشی، بیر مملکت نینگ دولت‌سیزلیگی و بیر ملت نینگ قوراللی افراطی بیر گروه قولی گه اسیر توشیشی گه سبب بولدی. شو سبب افغانستان خلقی نینگ ېنه خواطری گه سبب بولیب و سیاسی اۉزگریش‌لرنی کۉزه‌یاتگن افغانستان نینگ چیت ایل و ایچکریده‌گی فقرالری حاضرگی فاجعه ایکّی برابر بولیب و مبادا حاکم گروه تن آلینیشی اوچون یوره‌ک اۉریش‌لری کوچه‌یگن.
خواطرنی ایکّی برابر آشیرگن نرسه نه‌فقط دوحه مذاکره‌لری نینگ یاقیمسیز تاریخی بلکه افغانستانده طالب بولمه‌گن کوچلر نینگ اویغون‌سیزلیگی دیر اولر نینگ سانی کوپ بولسه ده لېکن قوشمه همکارلیک چترینی قوریب و افغانستان ده طالب بولمه‌گنلر نینگ اېستک‌لرینی دنیا گه ییتکیزیش گه همان اۉلگورمه‌گن. افغانستان قضیه‌لری گه دخیل تامان‌لر طالبان نینگ مقابل تامانی کیم و اولر بیلن مذاکره قیلیش اوچون قیسی منزل گه مراجعت قیلیش دیب سوره‌یدیلر. افغانستان نینگ کوپ سانده یشاوچیلری حاضرگی قلتیس شرایط ده اوشبو کوچلر نېگه متحد بولمه‌ی و افغانستان قضیه‌لرینی عکس ایتّیریش اوچون واحد آواز چیقرمسلیک‌لرینی سوره‌یدیلر.
افغانستان سیاستیده تاثیرلی بولگن سیمالر و سیاسی گروه‌لردن یشاوچیلر نینگ سوالی مهم دیر و اونی اۉیلب تحلیل قیلیش کېره‌ک. بو ییغیلیش عاملی انیقلنیب و چاره تدبیر کوریلگن حالده، افغانستان نینگ سیاسی وضعیتی توب دن اۉزگریشی ممکن؛ بیراق بونده‌ی بیر نرسه قولی‌لیک بیلن عملگه آشیریله‌دیگنگه اوخشمه‌یدی. ترقاق‌لیک و تفرقه سیاست تاریخی بیلن شو قدر چمبرچس باغلیق بولگن که اجماع شکللنیشی یا حتا کوچلر نینگ اعظم بولیمی آره‌سیده بویوک اتحاد شکللنیشینی اېنگ آز درجه گه ییتکیزگن. گرچی فکر و قره‌مه‌قرشی‌لیک سیاست دنیاسی نینگ بیر بولیمی دیر و کوپ سانده مملکت‌لر حزب‌لر و گروه‌لر اورته‌سیده سیاسی رقابت موجود، بیراق مملکتی‌میز نینگ تفرقه و اۉز باشیمچه‌لیک بیلن باغلیق کلتوری چېک‌سیز بولیب و بو بیر نیچه عامللر گه اېگه.
بونینگ سبب‌لریدن بیری ییتکچیلیک علمیده عاقلانه و قبول قیلینگن معیارلر گه ماس کیلمه‌یدیگن سیاسی ییتکچیلیک مدلی دیر. مثال اوچون کوپچیلیک مملکت‌لرده ییتکچیلیکّه ایریشیش نینگ اساسی معیارلریدن بیری بو شخص‌لر نینگ تورلی گروه‌لر اورته‌سیده کنوانسیون ایجاد ایتیش قابلیتی گه اېگه بولیشی دیر. بو مملکتده عکسینچه کوپ سانده رهبرلر بولینیش و باشقه‌لردن اجره‌لیش بیلن رهبرلیک دعوا قیلیب ینگی، کیچیک و معناسیز گروه‌لرنی شکللنتیریش ده اۉز کوچینی کورسته‌دی. اوشبو بولینیش‌لر نینگ اېلدیزی هر بیر کیشی نینگ کیله‌جگی اوچون ریجه و ریجه ده‌گی فرق یا که جماعت میدانینی ترتیب گه سالیش اوچون تورلی نظریه‌لر گه ایشانیش اېمس بلکه خودبینلیک و کوز-کوز قیلیش دیر. افغانستانده سیاسی رهبر جودهم کم‌حالت‌لر ده بوندن مستثنا دیر. حاضر طالبان نینگ مخالف‌لری منفعت‌لری مشترک بولیشی گه قره‌مه‌ی اولر اوزاق وقتدن بیری دوام اېته‌یاتگن کسللیک دن قوتیلیب بیتّه کتّه سایه‌بان آستیده توپلنیش یولینی تاپه آلمه‌یاتگنگه اۉخشه‌یدی.
ېنه بیر عامل سیاسی گروه‌لر آره‌سیده استراتیژیک راهبرد یوق‌لیگی دیر. افغانستان نینگ سیاسی کلتوری حقیده اوقیگن متخصص‌لر، بو مملکت نینگ سیاسی آقیم‌لری ویژه‌لیک‌لریدن بیرینی ملی منفعت‌لر اۉرنیده وقتینچه‌لیک معامله گه علاقه‌مند‌لیک دیه ایشانه‌دیلر. افغانستانده بولگن حزب‌لر نینگ عمری دن قریب یریم قرن اوتماقده، بیراق اولر نینگ ایشلری تاریخی بیر مقطع ده باشقه حزب بیلن قرشی‌لیک قیلیش و تاریخی باشقه مقطع ده اوشه حزب‌لر بیلن ایتلاف قوریش دن باشقه نرسه کوریلمه‌یدی؛ بو خصوصیت اوشبو مملکت نینگ سیاسی گروه‌لری تنه‌سیدن حاضرگچه اېریلمه‌گن.
اوچینچی عامل مذاکره ده ناتوان‌لیک دیر. شو نقطه‌ی نظردن قره‌گنده مذاکره فقط موضوع نی تکرارلش و اۉز طلب‌لری نینگ زوردن قبول قیلدیریش اېمس بلکه مقابل تاماننی توشینیش، منفعت‌لری، فکر-ملاحظه‌لری و ریجه‌لرینی اۉرگه‌نیش دیر. بیر جمعیت نینگ سیاسی بلوغت گه اېریشیشنی اونینگ آگاهی‌لیگی، مذاکره‌لر مهم‌لیگینی انگلشی و مهارت‌لردن فایده‌لنه آلیش بیلن بیللی قیلیش ممکن. گپیریش گه تیارلیک اساسن یېچیم گه قرهتیلگن سعی‌وحرکت‌لر گه ایشانیش بیلن باغلیق یعنی انقراض نی یېنگیب اوتیشنی و اۉز جمعیتی نینگ عمومی معمالرینی حل قیلیش یولینی تاپیشنی اېسته‌گن اجتماعی و سیاسی گروه‌لر آره‌سیده نزاع ییچیم اېمسلیگینی و توشینیش یولینی تاپیش کېره‌ک‌لیگینی و توشینیش گه اعتبار قره‌تمسدن ممکن اېمسلیگینی بیلیش لازم. عکسینچه نابالغ سیاسی آقیم‌لر موجودیت و موفقیت‌لیگینی انقراض دوامی گه بیله‌دیلر و مذاکره گه مجبوری شکلده تن بیرگن حالده هم نزاع‌لر حل ایتیلیش آرتیده اېمس‌لر، بلکه اۉزلری نینگ قیصرلیگینی اثباتلب و اېسکی و بحرانلی موضوعو‌لرینی ېنه بیر بار تکرارلشنی اېسته‌یدی.
افغانستان نینگ سیاسی مدنیتینی تحلیل قیلگن بولسک، بیردملیک و همدردلیکّه توسقین‌لیک قیله‌دیگن، بولینیش و فرقچیلیکّه سبب بوله‌یاتگن میده-چوده نرسه‌لرنی کوپراق کوریش ممکن. حاضرگی کونده طالبان نینگ مخالف سیاسی گروه‌لری بو معما گه چلینیب و اولر نینگ اتفاق و بیر بولمسلیکّه سبب بولگن نرسه شو دیر. حاضر هم مذاکره‌لرده‌گی خودبینلیک، کیچیک تصور قیلیش‌لر، کوچ‌سیزلیکلر بو معما گه چېک قوییلمسلیک عامللریدن سنله‌دی. البته بو برچه سیاسی آقیم‌لر و حزب‌لر اۉز موضوع‌لریدن واز کیچیب و بیر قالب ده ییریب کیتیشنی افاده قیلمه‌یدی بلکه، فکر-ملاحظه‌لر و ریجه‌لری فرقلی بولیشی بیلن کلی و قوشمه منفعت اوستیگه کیلیشیب و فرقلی فکرلر اولر نینگ کیلیشووی گه مانع بولمسلیکّه رخصت بیرمه‌سینلر اینیقسه حاضرگی قلتیس شرایط ده. سیاسی حزب‌لر، اجتماعی گروه‌لر و افغانستان نینگ مدنی آقیم‌لری دوحه و باشقه ییغیلیش‌لر ده ییچیم یول تاپیش‌لری کېره‌ک. طالبان بولمه‌گن افغانستان کوچلی‌راق، رنگ‌به‌رنگ راق، رواجلنگن و معمالرینی حل قیلیش گه قادر ایکنینی دنیا بیلیشی کېره‌ک.
