باید په یاد ولرو چې د ترهګرۍ او د طالبانو د وحشت پر وړاندې د افغانانو پاڅون او مقاومت به بریا ترلاسه کوي او دا بریا به د افغانستان په معاصر تاریخ کې یو مهم بدلون وي. دا بریا به د نوي لیدلوري پایله وي چې د راتلونکي وېره به ونلري. دا هم اړینه ده چې پوه شو، د خلکو مقاومت او خپلو لوړو اهدافو ته د رسیدلو هڅه د یو فرض په څېر دی چې له پامه نه غورځول کېږي. زه د دې ادعا لپاره څو دلایل لرم، غواړم د دې مقالې په لړ کې لنډیز وړاندې کړم:
لومړی ـ که مبارزه ونه کړو، بې عزته کېږو. په تیر کال کې د طالبانو تورې کارنمی وښوده چې دا ډله ان د ملکي خلکو عزت او کرامت ته هیڅ درناوی نه لري. که زموږ کرامت ونه ساتل شي، ژوند به مو هیڅ ارزښت ونه لري. نو د خپل وقار د ساتلو لپاره د خلکو مقاومت دی چې د ژوند اساس جوړوي.
دویم ـ تاریخي تجربې په تېره بیا د تېرو کلونو تجربې موږ ته ترخه واقعیتونه راښيي. چې د هغه واقعیتونو له پامه غورځول د حقایقو څخه انکار کول دي چې زموږ د تباهۍ لامل کیږي. دا تباهي به د فزيکي تباهۍ ترڅنګ د هويت، ژبې او تاريخ تباهي هم وي.
دریم: دا ثابته شوه چې دښمن پر موږ هیڅ رحم نه کوي او د خبرو او مذاکرې لپاره ځای نه دی پاتي. که موږ یې پروړاندې مبارزه ونه کړو او له زغم او عاجزی څخه کار واخلو، دا په دې مانا ده چې موږ نه غواړو په حقیقت پوه شو او حقایق ژوندي کړو.
څلورم: که موږ مبارزه ونه کړو، د ملي او نړیوال تروریزم دا خیالي بریا، چې د طالبیزم د ناپوهۍ پایله ده او د یوې لویې تروریستي ډلې د لاس وهنې پایله ده، له منفي فرهنګه او هویت به خلاص نه شو. هغه ترهګري چې طالبانو منلې ده د څلورو لسیزو د پلان، اندازه او محاسبه شوي کار محصول دی او د بهرنیانو لخوا د یوي لویه پروژي په ډول اداره کیږي. دی ترهګری اوس د دې ډلې نږدې ملګری ګرځیدلی او په برکت یې سمدستي بریاوې ترلاسه کړې دي.
خو اصلي پوښتنه دا ده چې دا مبارزه به کله ګټونکې وي؟
ځواب یې داسې دی:
۱ ـ ترڅو چې د طالبانو په شتون کې د ګاونډيو او لويو قدرتونو ګټې وي، د افغانستان په وضعيت کې به د پام وړ بدلون را نه شي. خو تر څو چې دا ګټې د هغوي سره په ټکر کې وي او یو یا دوه ځواکونه د ترهګرۍ او افراطیت سره مخالفت وکړي، وضعیت به په جدي توګه بدل شي. تر هغه وخته به د طالبانو او د هغوی د ترهګرۍ او افراطي ملګرو پر ضد د جګړې یوازینی دروند بار د افغانانو پر اوږو وي، چې درانه مالي او انساني لګښتونه پرې راځي. څرنګه چې دا جګړه د عدالت لپاره ده او د ترهګرۍ له ناوړه شر څخه د خلاصون لپاره یو ګام دی، نو د سیمې په کچه یوې اجماع ته اړتیا ده چې له پاکستان پرته او د سیمې ټول ګاونډیان او هیوادونه طالبان د سیمې امنیت ته د جدي ګواښ په توګه وپیژني.
دا مقاومت د دروند پوځي بار او تلفاتو ترڅنګ مالي لګښتونو او لوژستیکي اسانتیاوو ته هم اړتیا لري چې په اوږده مهال کې یوازې یو باوري سیمه ییزه اجماع اداره کولای شي. د بېلګې په توګه، هند، روسیه یا چین باید په دې پوه شي او دې پایلې ته ورسېږي چې طالبان د ناامنۍ وسیله او د ترهګرۍ او افراطیت د ودې لپاره یوه پلیټ فارم دی او ملاتړ یې یا ورڅخه بې تفاوته پاتې کېدل د منلو وړ نه دي. دا په دقیق ډول هغه وخت دی چې وضعیت به د طالبانو پر ضد بدل شي او داسې ورځ لرې نه ده.
۲ ـ کله چې د طالب ډلې پر وړاندې مبارزه او د جګړې د مستقیمې ډګر ترڅنګ په فرهنګي، فکري او سیاسي ډګرونو کې هم فعاله وي. باید روښانه کړو چې که د خلکو مبارزه له سیاسي فکر او بصیرت پرته وي، پایله یې ډېره اغېزمنه نه ده. موږ پوهیږو چې نن طالب نه یوازې په هیواد کې دننه، بلکې بهر هم لابيګر لري او د طالب په ګټه پراخ فکري کارونه ترسره کیږي. همدا کار باید د طالبانو په وړاندې د مبارزې په ډګر کې د طالب له ملاتړو څخه راپیل شي. سیاسي کار باید ژور، اغیزمن او اندازه شي ترڅو هغه انځور چې د طالبانو ملاتړو نړۍ ته ورکړی، په بشپړه توګه بدل کړي، او له دې ډلې سره د توافق بنسټ له منځه یوسي.
۳ ـ پوځي او جنګي مبارزه باید له فرهنګي، فکري او سیاسي مبارزې سره همغږې شي. که دا همغږي رامنځته شي، هرومرو به د جګړې او سیاست ډګر وګټي. زموږ په یاد دي چې د طالبانو پر وړاندې په تېرو جګړو کې هم د ترهګرۍ د تورې دسیسې پروړاندې د ودرېدو ترڅنګ یو بل عامل هم د جګړې په ډګر کې ولس برلاسی کړ. خو له بریا وروسته د سیاست په ډګر کې له ماتې سره مخ شول او سخته ماتي وخوړه. اوس د دې وخت را رسېدلی چې له تېرو تېروتنو څخه عبرت واخلو، د دښمن د مکارۍ او چالاکۍ په غېږ کې پري نوزو او د مقاومت د بري لپاره په هر شکل، په یوه ستراتیژۍ او قوي اتفاق سره کار وکړو.
۴ ـ مبارزه هغه وخت ګټل کېږي، چې د بې باورۍ، نا هېلی او نا امیدۍ فضا د بریا په هیله، د بریا په تمه او د دښمن په ماتې بدل شي. موږ باید د دې بریا لپاره یو ډله ایز باور رامینځته کړو چې یو وخت به راشي. د مقاومت د دعوې پر وړاندې به هر ډول خپګان تر ټولو ستر دښمن وي. که د خدای په مرسته، چې تل په حقه وي، د تکیه کولو فکر او د طالبانو له استبدادي واکمنۍ څخه د خلکو د ناخوښۍ کچه په پام کې ونیول شي، د بریا د دې فضا رامنځ ته کېدل دومره ستونزمن کار نه دی. ځکه ذهنیتونه له طالبانو سره د جګړې او مقابلې لپاره ډېر مناسب دي او مقاومت کوونکو او مشهورو جنګیالیو ته یې طلایي فرصت په لاس ورغلی دی. که د بېلګې په توګه تر اوسه داسې چاپېریال نه وي جوړ شوی، نو باید هڅه او هاند وکړو، چې دا مهمه لاره وموندل شي او دا باور رامنځته شي.
۵ ـ جګړه به هغه وخت وګټل شي چې د وحشت د فضا، د عامو خلکو پر وړاندې د طالبانو د تیري، د ټولنیز عدالت په تامینولو کې د هغوی نه تواني، تعصب او غرور په ښکاره ډول خلکو او نړۍ ته وښودل شي او دا قناعت ورکړل شي او د مبارزي او مقاومت لپاره ډله ایز باور رامنځته شي. خلک باید دې نتیجې ته رسیدلي وي چې د «طالبانو په ماهیت کې د بدلون» په اړه د ناسمو تبلیغاتو له امله رامنځته شوې ناسم پوهاي ته باید بیا کتنه وشي. دا بیا کتنه د “مقاومت” په نوم ادعا ته اړتیا لري. مبارزه او مقاومت باید یو کلتور شي او د هر هغه هیوادوال ذهن او زړه چې د طالبانو تر تعصب او غرور لاندې راغلی وي د هغوي د بدلون لپاره کار وشي. که موږ داسې توفیق ترلاسه کړو، یقینا بریا زموږ ده.
۶ ـ مبارزه به هغه وخت بریالۍ شي چې ټول متعصب، خود غرضه، منفعت طلبه عناصر او هغه کسان چې سیاسي واک د خپل پلار ورپاتي میراث ګڼي او د خپلو شخصي ګټو لپاره د بې عدالتۍ دوام غواړي، د خلکو د مقاومت له صف څخه لرې شي. په دې کې شک نشته چې د طالب ترورېزم پر وړاندې د افغانانو د ناکامۍ اصلي لامل د همدې عناصرو شتون و. که موږ لا هم هوش ته نه یو راغلي، موږ باید خپل هوش ته راشو او د داسې عناصرو څخه د مقاومت او مبارزه کوونکو کرښه پاکه کړو.
څه باید وکړو؟
لومړی : د طالبانو په ضد له هغه مورال څخه ستره ګټه پورته کول چې د دې ډلي د یوه کال واکمنۍ پایله ده چې خلکو ته فریب ورکوي او هیڅوک هم د دوی له ظلم او فساد څخه نه دی خلاص شوی. پدې روحیه کې هرڅوک شامل دي؛ زوړ او ځوان، نارینه او ښځینه، لوستي او نا لوستي، نظامي او ملکي وګړي، په هیواد کې دننه یا بهر. په دقیق ډول همدغه روحیه ده چې په جګړه کې ترټولو لوی عنصر یعني د بریا حالت ډاډمن کولو کې رول لري. همدغه روحیه ده چې د مبارزې برخلیک ټاکي، نه د جګړې اسانتیاوې یا ډیرې پیسې. دا لږ تر لږه هغه څه دي چې زموږ په معاصر تاریخ او د نورو ملتونو په تاریخ کې څو ځله ثابت شوي او په دې کې هیڅ شک نشته.
دوهم : پوځي، لوژستیکي، مهمات او وسلې هم موجودې دي. د پخوانۍ اردو ډیری افسران او منصوبین د دې وړتیا لري چې د دې وسلو څخه کار واخلي، او د مقاومت بریالیتوب ډاډمن کولو لپاره د بډایه جنګي تجربې سره یو منظمه جنګي څانګه شتون لري. تصور وکړئ که یو یا دوه ولایتونه سقوط وکړي او د ولسي مقاومت حاکمیت په کې خوندي شي، نو د هغه منصوبینو او افسرانو یو لوی شمیر چې د طالبانو له سختې واکمنۍ څخه ستړي شوي، د دوی په لیکو کې شامل شي. دا به د بریا لوی راز وي او په لنډه موده کې به په ټولنېز مورال مثبته اغیزه ولري.
دریم : د خلکو خراب اقتصادي وضعیت کولی شي د مقاومت د ادعا په ګټه بدل شي. هغه څنګه؟ طالبان نه یوازې دا چې خلکو ته د منلو وړ عدالت، امنیت او سیاسي حکومتدارۍ نه شي راوستلی، د خلکو په ژوند کې یې ښه والی نه دی راوستی او نه یوازې دا چې د خلکو په اقتصادي وضعیت کې ښه والی راغلی دی، بلکه د خلکو اقتصادي او مالي وضعیت خراب شوی دی. د اقتصادي وضعیت دا خرابیده د هغو بندیزونو له امله رامینځته کیږي چې دا ډله ورسره مخ کیږي او د دوی ورځني فعالیتونه په دې برخه کې د هر ډول د پرمختګ ساحه محدودوي. خو کله چې یو یا دوه ولایتونه د طالبانو ضد جبهې تر واکمنۍ لاندې وي په داخل او بهر کې ومنل شي او مشروعیت ولري، په طبیعي ډول اقتصادي فرصتونه رامنځ ته کېږي. دا هغه وخت دی چې خلک نه یوازې د طالبانو له ظلم څخه تښتي، بلکې د دې ډلې د واکمنۍ له امله له خراب اقتصادي وضعیت څخه هم د مقاومت له لیکې سره یو ځای کېږي او یا هم د دوی تر واک لاندې سیمو کې مېشت کیدو ته زړه نه ښه کوي.
څلورم : له لږ فکر وروسته پوهېږو چې د تېرو تېروتنو تکرار باید ونه کړو او یوازې د جګړې په ډګر کې د بریا فکر ونه کړو. فرض کړئ، د مثال په توګه، مبارزه ګټل کیږي او هغه د سیاسي حاکمیت د ترلاسه کولو فرصت ومومي، بل ګام څه دی؟ څنګه کولی شي د خلکو د راتلونکي لپاره په بصیرت او لري لید سره فکر وکړو او د ښه راتلونکي سبا ژمنه وکړو؟ د یوه فعال تعامل او د یوې معقولې او عملي تګلارې د طرحې لپاره، د ټولنې د واقعیتونو په پام کې نیولو سره باید له ګاونډیانو، د سیمې له هېوادونو او په ټوله کې له لویدیځ او ختیځ سره په معقولیت سره یوه متوازنه معامله وکړو.
دا پالیسي باید داخلي او خارجي اړخ ولري. د اقتصادي پرمختګ لپاره پلان او د ښې حکومتولۍ لپاره چمتووالی او د سیاسي نظام د ډول معلومول چې مشروع، موثر او عامو خلکو ته د منلو وړ وي، تر څو په راتلونکي کې د ګاونډیو، سیمه ییزو هېوادونو او د نړۍ لویو قدرتونو له بې رحمۍ څخه خوندي وي. ترڅو وکولای شو چې د لویې هېوادونو ګټې هم تضمین کړو. البته که موږ دومره ستر کار ترسره کړ، د طالبانو پر وړاندې د مقاومت بریالیتوب حتمي دی. که نه د مایوسۍ، ناکامۍ او وېرې توره فضا به ورځ تر بلې پراخه شي.