د کـورونـا واکسین؛ افغانستان د نړیوالو مـرستـو په تمه دی

د عامې روغتیا وزارت وایي چې د سلواغې په نولسمه نېټه له هند څخه د واکسینو لومړنۍ جوپه افغانستان ته راورسېده. دا واکسین په داسې حال کې هېواد ته راورسېدل چې تراوسه د روغتیا د نړیوال سازمان له خوا نه دي تایید شوي. له بلې خوا، د عامې روغتیا وزارت مسوولین وایي: ترهغه چې دا واکسین د نوموړي سازمان له خوا تایید نه شي، د تطبیق بهیر یې نه پیلېږي. سربېره پر دې، د نړۍ ځینو هېوادونو د کورونا ویروس د له منځه وړلو لپاره د دغه ویروس د واکسین د پېرلو او تطبیق لپاره هڅې پیل کړې دي. خو افغانستان تراوسه له نړیوالو شرکتونو لکه بیونتک، فایزر او سپوتنیک څخه د واکسینو د پېرلو پروګرام نه لري. د عامې روغتیا وزارت مسوولین وايي چې حکومت له دې مخکې د نړیوالو بانګ او آسیا د پراختیایي بانګ په همکارۍ د واکسینو د پېرلو لپاره کار پيل کړی او لومړۍ جوپه به یې څلور میاشتې وروسته افغانستان ته راورسېږي. ددغه وزارت مسوولین زیاتوي چې د واکسینو په رارسېدو سره به یې تطبیقول پیل کړي. د عامې روغتیا وزارت د تګلارې له مخې، ټاکل شوې په لومړي سر کې روغتیايي کارکوونکي، ښوونکي، امنیتي ځواکونه او هغه وګړي چې تر ډېره زیانمنونکي دي واکسین شي.
په داسې حال کې چې د نړۍ څو هېوادونه د کورونا واکسین په جوړولو بریالي شوي او آن زیات شمېر هېوادونو هم د واکسین د تطبیق پروګرام پیل کړی، خو افغانستان د بهرنیو مرستو په تمه دی. د عامې روغتیا وزارت وایي، که څه هم دولت په اوسني وخت کې له خپلې بودیجې د کورونا واکسین د پېرلو طرحه نه لري، خو له دې مخکې یې د نړیوال بانګ او آسیا د پراختیايي بانګ په همکارۍ د کورونا ویروس د پېرودلو اقدام کړی دی. د عامې روغتیا وزارت د ویاند مرستیالې معصومې جعفري د سلواغې په اتلسمه ۸صبح ته ووېل چې ټاکل شوې «Covax Facility» موسسه هم له افغانستان سره د کورونا واکسین مرسته وکړي. مېرمن جعفري زیاتوي چې د واکسینو لومړۍ جوپه به د ۱۴۰۰ کال تر غبرګولي پورې افغانستان ته راورسېږي. په دې توګه به یې د واکسین په رارسېدو سره تطبیقول پیل شي.
معصومې جعفري ووېل چې په نړۍ کې د کورونا واکسین کمښت ته په پام سره، د افغانستان لپاره یې پېرودل ډېر لګښت لري. خو هغې زیاته کړه: روغتیا وزارت په دې تمه دی چې ګاونډي هېوادونه ددغو واکسینو په جوړولو بریالي شي. د عامې روغتیا وزارت د ویاند د مرستیالې په وینا، د ګاونډیو هېوادونو له خوا د واکسین جوړولو په صورت کې افغانستان زیاته اندازه دا واکسین پېرلی شي. ددغه وزارت د مسوولینو په باور، د هېواد پر څلوېښت سلنه وګړو د واکسینو تطبیق د کورونا ویروس په وړاندې د معافیت لویه کتله جوړولی شي. له بلې خوا، هند له افغانستان سره د ۵۰۰ زره دوزونو واکسین د ورکړې ژمنه کړې وه چې د سلواغې نولسمه کابل ته راورسېدل. خو دغو واکسینو تراوسه د روغتیا د نړیوال سازمان تصدیق نه دی ترلاسه کړی. د دغه وزارت په وینا، ترهغه چې دا واکسین د نوموړي سازمان له خوا تصدیق نه شي د تطبیق بهیر یې نه پیلېږي. خو معصومه جعفري زیاتوي چې ټاکل شوې په نږدې راتلونکي کې د روغتیا د نړیوال سازمان له خوا تصدیق شي. د هغې په وینا، کله چې دغه واکسین ددې سازمان تصدیق ترلاسه کړي، د تطبیق پړاو یې هم پيلېږي. پر هند سربېره چین هم له افغانستان سره د یوه اندازه واکسینو د مرستې ژمنه کړې ده. مېرمن جعفري وايي، که څه هم دا مرستې د ژمنې په کچه دي او په دې برخه کې تراوسه عملي ګام نه دی پورته شوی، خو افغانستان له هر هېواده په دې برخه کې د مرستې غوښتنه کولی شي.
له بلې خوا د عامې روغتیا وزارت د ویاند مرستیاله زیاتوي چې د واکسین بهیر د پلي کېدو په صورت کې په لومړي سر کې روغتیايي کارکوونکي واکسین کېږي. د هغې په باور دا وګړي تر ډېره له خطر سره مخامخ دي ځکه له کورونا سره د جګړې په لومړۍ لیکه کې دي نو لومړی دوی واکسین کېږي. معصومې جعفري زیاته کړه، د روغتیا د نړیوال سازمان او د امریکا د سي بي سي بنسټ د لارښوونو له مخې، په دوهم ګام کې امنیتي ځواکونه، بندیان، هغه وګړي چې جانبي عوارض لري او هغه چې په لیلیو او پنډغالیو کې اوسېږي واکسین ورکول کېږي. د عامې روغتیا وزارت ددغه پروګرام د عملي کولو مسوولیت لري. مېرمن جعفري جوته کړه چې دغه وزارت له دې مخکې یوه کمیټه جوړه کړې او د واکسین د تطبیق پر څرنګوالي یې بحثونه کړي دي. هغې زیاته کړه چې د کورونا واکسین د تطیق په برخه کې د روغتیا د نړیوال سازمان له لارښوونو استفاده کېږي چې د کورونا ویروس د خپرېدو مخه ونیول شي.
د عامې روغتیا وزارت د ویاند مرستیاله ټینګار کوي چې د واکسینو تر تطبیق پورې باید هېوادوال په ټولنیزو اړیکو کې روغتیایي سپارښتنو ته پام وکړي. هغې یو ځل بیا خلکو ته سپارښتنه وکړه چې لاسونه په اوبو او صابون پرېمینځي، له ګڼې ګوڼې ډکو ځایونو ته له ورتلو ډډه وکړي، ماسک وکاروي او واټن مراعات کړي. که څه هم روغتیايي چارواکو ویلي چې د کورونا ویروس دوهمه څپه په کمېدو ده، خو په هېواد کې په کورونا ویروس د اخته کسانو شمېر ثبتېږي.
د ویلو ده چې کورونا ویروس د تېر کال د کب په پنځمه نېټه په هېواد کې راڅرګند شو. په دغه ویروس اخته لومړنی وګړی، یو ۳۵ کلن سړی و چې له ایرانه افغانستان ته راستون شوی و. له هغې وروسته د هېواد ټولو ولایتونو ته دا ویروس خپور شو او تراوسه ۵۵ زره او ۳۳۵ تنه پرې اخته شوي دي. له دې ډلې ۴۸ زره او ۲۷ تنه روغ شوي او دوه زره او ۴۱۰ نور مړه شوي دي. په اوسني وخت کې څلور زره او ۸۹۸ تنه هم په روغتیایي مرکزونو کې بستر دي.