له چارچوبه تر ترتیبه

په افغانستان کې د سیاسي نظامونو په بدلون سره هرڅه بدلېږي ان د سیاستوالو د خبرو سبک او سیاسي ادبیات هم بدلون مومي، یو وخت د ملګري او رفیق اصطلاح د سیاستوالو د ژبې پر سر وه، بیا نو د مسلمانو وروڼو او زما د عقېدې د خویندو او وروڼو اصلاحګانې ډېرې کارول کېدې، په ووروستیو شلو کلونو کې بیا د مدني ټولنې، پروپوزل او برنامې اصطلاحګانې ډېرې د پاموړ وي، په دې لړ کې د جمهوریت پرمهال د اشرف غني له لوري د چارچوب ویی ډير وکارېد، ښایي کمې داسې ویناوې یې وي، چې چارچوب دې پکې نه وي یاد شوی. هغه ان هغه مهال هم د چارچوب کلیمه کاروله چې په اصطلاح حکومت یې د نړیوالو د ملاتړ له چارچوبه وتلی او په وچ ډګ پاتې و. خو له نږدې دوو کلونو راهیسې د طالب واکمنو له خوا د ترتیب کلیمه ډيره خوله په خوله کیږي، هېڅ داسې طالب چارواکی به ونه ګوري چې دا کلیمه ونه کاروي.

خو کمونیستان چې د ملګري او رفیق خبره به یې ډېره کوله، د واک پر سر یې لومړی ګوزار پر خپل ملګري و، د خلق ډموکراټيک ګوند ځینوغړو چې له داودخان سره یې د ملګرتوب مزي غځولي وو، لومړی ګوزار پر هغه وکړ او په خونړۍ کودتا سره یې د واک واګي ترې راخپل کړل، وروسته چې واکمن هم شول په خپلو کې یې ملګرتیا ونه شوی پاللای او په داسې حال کې د خلق او پرچم پر دوو لارو روان شول چې خپل منزل یې یو باله. دوی د ملګرتیا په پاللو کې دومره پاتې راغلل چې د استاد او شاګرد نزاکت او درناوی یې هم تر پښو لاندې کړ او د خپل مشر استاد پر خوله یې د بالښت له اېښو او ترې له ساه اېستو ډډه ونه کړه.

کله چې مجاهدین د مسلمانو او زموږ د عقیدې د وروڼو له شعار او خبرو سره کابل ته راننوتل، لومړی یې د خپلې عقېدې له وروڼو سره ورانه شوه او هرچا د خپل ټوپک شپېلۍ د خپلې عقیدې د بل ټوپک وال ورور پر خوا ورواړوله، د عقیدې وروڼه په خپلو کې داسې جګړې ته اړم شول چې په زرګونه ولسي کابلیان هم پکې ووژل شول. د عقیدې وروڼو د نړۍ د جګړې په تاریخ کې ریکاډونه ثبت کړل، د ژوندیو بنیادمانو په سرونو کې یې میخونه ټک وهل، د مړو د نڅاوو وېروونکې نوېستنې او اختراعګانې یې وکړې، په پاټکونو کې یې د انسانانو د داړلو لپاره انسانان ته د لیونیو سپیو کار وسپاره.

د مجاهدینو ټغر هم د هغوی د خپلې عقیدې د وروڼو په مټ ټول شو. دا ځل د هغوی د عقېدې وروڼه ( طالبان) رامیدان ته شول او د شر او فساد د ورکولو په خبرو سره یې داسې فسادونه وکړل چې افغانستان ته د امریکا د راتلو لامل شول او هرڅه په بله واوښتل.

د طالبانو له لومړۍ واکمنۍ وروسته جمهوري نظام رامنځته شو، د جمهوري نظام په لومړیو کلونو کې د پروپوزل، مدني ټولنې او برنامې…. اصطلاحګانې ډیر وکارېدې، هر سړی په دې فکر کې و، چې که یو څو نومونه سره کتار کړي او د پروپوزل نوم پرې کیږدي نو د پروژې د پیسو ترلاسه کولو نیمایي کار یې شوی دی. حامد کرزي د خپلې واکمنۍ پرمهال د خدای مو راوله، خبره ډيره وکړه، خو په خپلې دورې کې د طالبانو او حکمتیار پر راوستو بریالی نه شو او خدای مو راوله خبره یې یوازې په خپل حکومت پورې محدوده پاتې شوه.

له کرزي وروسته چې کله اشرف غني د هغه پر څوکۍ کېناست، په خپلې هره وینا کې یې هرو مرو د چارجوب یادونه کوله، خو نه یوازې چې هرڅه په چارجوب کې رانغلل، بلکې هره ورځ د حکومت په اډانه کې بل چارچوب جوړېده او د واک موازي جوړښتونه رامنځته کېدل، خبره دومره تر چارچوبه ووته چې ان د یوه ولایت د امنیه قوماندان د ټاکلو لپاره جګړې ته اړشو. له چارچوبه د چارو د وتلو په لړ کې د امنیتي ځواکونو چورلکې هم له چارچوبه د وتلي جګړه مار له خوا رانسکورې شوې. اشرف غني د خپلې واکمنۍ په وروستيو ورځو کې هم د چارو د سمون لپاره د چارچوب خبره کوله او خبره تر دې ځایه ورسېده چې هره ورځ او د ځينو په خبره تشناب ته د تلو او راتلو تر وخته یو ولایت د حکومت له چارچوبه وته. د مخکیني حکومت ځیني چارواکي په دې باور دي که اشرف غني د حکومت له چارچوبه بهر ته پښې سپکې کړې نه وای، نو د نظام چارچوب او اډانه به پرخپل ځای پاتې وه.

خبره چې له چارچوبه ووته، طالبان د ترتیب د خبرې په کولو سره پر هېواد واکمن شول. د طالب چارواکو په هرو څو دقیقو خبرو کې هرو مرو څو ځلي د ترتیب خبره کیږي. د طالب چارواکو له لوري د ترتیب د اصطلاح کارولو یو لامل دا دی چې له مډرنې حکومتولۍ سره آشنا نه دي او فکر کوي چې ترتیب د معاصرې حکومتولۍ د ټولو هغو خبرو ځواب دی، چې دوی نه پرې پوهېږي، فرضاٍ که ورته ووایاست چې ښايي کابل کې لس کاله وروسته د څښاک اوبه پیدا نه شي ځکه تر ځمکې لاندې اوبه ډيرې ښکته ناستې دي، نو دوی به درته ووايي چې یو ترتیب به ورته برابره کړو. د طالبانو ترتیب بیا داسې دی چې نانوای ټرافیک ټاکي، ښاروال یې ځان د ماین اېښودو او پلونو او پلچکونو د الوځولو ماهر بولي، د امربالعمروف وزیر یې د ښځو چارو د وزیرې پرڅوکۍ کېني او د ښځو ضد حکمونه ورکوي او دویم مشر یې د ټولو ستونزو حل په بغارو کې ګڼي. طالبان د ترتیب خبرې کوې خو د نجونو د ښوونځیو پرانېستو ته د دوی په اصطلاح ترتیب نه شي برابرولای، طالبانو داسې ترتیب برابر کړی چې له هېواد نه د افغانانو پر وتلو سربېره اوس د بهرنیو سفارتونو ډيپلوماټان هم یو په بل پسې وځي خو ویاند یې وایي چې ډيپلوماټان تللي چې په خپل هېواد کې یو ترتیب برابر کړي.