دا لیکنه د هغې ټولګې د یوې برخې ژباړه ده چې د «ډيموکراسي په لومړۍ کرښه کې» د سرلیک لاندې د سالرزبورګ نړۍوال کنفرانس لپاره لیکل شوې چې د ډیموکراسۍ پر لور د افغانستان ننګونې او شاتګونه ارزوي.
د ډيموکراسۍ پر لور د افغانستان لار تل له پېچلتیا، شاتګونو او ننګونو سره مخ ده. اوسنی وضعیت او د طالبانو له لوري د افغانستان کنټرول، په هېواد کې د ډموکراسۍ پر وړاندې حیاتي ننګونې رامنځته کړې دي. د دې لنډې لیکنې تمرکز په افغانستان کې د ډيموکراسۍ پر ماهیت په تېره د طالبانو له لوري د ښځو پر حقونو، زده کړو او د ازادۍ پراخو موخو او پر ټولشموله محدودیتونو راڅرخي.
دا مهال، په افغانستان کې د ډيموکراسۍ لومړۍ کرښه د بشر د حقونو، ازادۍ او ټولشمولې لپاره په مبارزې تعریف شوې ده.
د طالبانو له لوري د سختو اقداماتو او محدودیتونو تحمیل، په تېره د ښځو د حقونو محدودیت او د ښځو او نجونو د زده کړو د حق ممنوعیت، د بشر د حقونو ښکاره نقض دی. دغه وضعیت، یوې ډیموکراتیکې او پراخې ټولنې ته د رسېدو لپاره اساسي مانع ګرځېدلی دی.
د طالبانو شا ته تګ سیاستونو، د ښځو د حقونو د پیاوړتیا او جنسیتي یووالي په برخه کې د تېرو دوو لسیزو ترلاسه شوي پرمختګونه کمزوري کړي یا یې له منځه وړي دي. د ډيموکراسۍ اساسي کرښې، ددغو سیاستونو پر وړاندې مبارزه له ځان سره لري ترڅو د جنسیت، قومیت او ژبې پرته هر هېوادوال وکولای شي د هېواد د راتلونکي په ټاکنه کې فعالانه ګډون ولري.
د تېرو ۲۰ کلونو په لړ کې، د بیان ازادۍ او د مدني ازادیو ودې، فعاله مدني ټولنه رامنځته کړې وه چې د افغانستان د ښاروندانو ترمنځ یې د پرانیستو او سوله ییزو خبرو اترو په برخه کې اساسي رول درلود او د دولت چارواکي یې خلکو ته ځواب ویونکي کړي وو. دا لاسته راوړنې سره له دې چې د طالبانو تر حاکمیت لاندې لمنځه تللي او یا هم له جدي ننګونو سره مخ شوي دي، خو د ډموکراسۍ پر لور د خپلې پېچلې لاره کې د افغانستان د پرمختګ یوه بېلګه ده.
د افغانستان په اوسنیو شرایطو کې، ډيموکراسي په لومړۍ کرښه کې د طالبانو د ځپلو سیاستونو له مخالفت له ډلې یې د ښځو د حقونو ممنوعیت، زده کړې او فردي ازادي سره مخ ده. دا د مدني ټولنې د فعالینو او د بشر د حقونو د مدافعینو د پیاوړتیا چې د بشر د حقونو او د ښځو حقونو په برخه کې په هېواد او له هېواده بهر د ترلاسه شویو لاسته راوړنو د ساتنې لپاره فعالیت لري، د ملي او نړۍوالو سرچینو د ملاتړ د بسیج په معنی ده.
سربېره پر دې، دا د افغانستان د ټولو ښاروندانو لپاره د مساوي فرصتونو د رامنځته کولو په معنی ده تر څو په ټولنه کې هر غږ واورېدل شي او ورته پام وشي.
په افغانستان کې اوسني وضعیت ته په پام او د طالبانو لیدلوری چې د ډيموکراسۍ له اصولو سره په ټکر کې دی، په افغانستان کې د ډیموکراسي راتلونکې له اساسي ننګونو سره مخ شوې ده. په داسې حال کې چې په افغانستان کې د ډيموکراسۍ راتلونکې د نه وړاندوینې له وضعیت سره مخ ده، د هیلې درلودل او د هغې راتلونکې لپاره فعالانه هڅې چې په هغه کې ډيموکراسي او د بشر حقونه حاکم وي، ډېر اړین دي. دا امر په خبرو اترو کې ګډونوالی، د بشري حقونو ژمنو ته په درناوي، له ازادۍ نه ملاتړ او په هېواد کې په ټولو برخو کې د هېوادوالو د ګډون لپاره پر طالبانو د فشار د راوړلو په موخه له ټولو شته ابزارونو نه ګټې اخیستنې پورې تړاو لري.
د افغانستان نوی نسل چې په تېرو دوو لسیزو کې یې وده کړې ده، په هېواد کې د ډموکراسۍ لپاره لویه هیله ده. دغه نسل چې له زده کړو، تکنالوجۍ او د نړۍ له وضعیت سره بلدتیا لري، ډیموکراتیکو ارزښتونو له ډلې یې د بشر حقونو او د بیان ازادۍ ته ژمن دي. د هېواد نوی نسل د بشر د حقونو، مدني ازادیو او د ټولګډونه نظام د رامنځته کولو لپاره د دفاع په لومړۍ کرښه کې ولاړ دي. دغه نسل د ډيموکراسۍ د مبارزې د دوام لپاره یو خوځنده ځواک دی چې د افغانستان د راتلونکي جوړونې په برخه کې به د هغوی عزم او استقامت ګټور وي.
په لومړۍ کرښه کې ازادۍ د بشر د حقونو له اصولو، ازادیو او ټولګډونتوب نه د دفاع په معنا ده. دا د ټولو نارینه و او ښځو د حقونو د دفاع او په ټولنه کې د هغوی د فعاله ګډون د تضمین په معنی ده.
د ازادۍ او ټولګډونتوب په لوري د افغانستان پېچلې لار ډيموکراتيکو اصولو، د ډيموکراسۍ په لومړۍ کرښه کې فعاله مشارکت، له ننګونو سره د مقابلې لپاره د ډلییزو هڅو د ډیموکراتیکې او ټولګډونې ټولنې د رامنځته کولو لپاره د افغانستان د خلکو د هیلو پوره کولو په موخه په دوامداره ژمنو پورې اړه لري چې په هغه کې ټول هېوادوال مساوي حقوق او ټاکوونکی رول ولري.