دمبوره یا دوه تار د افغانستان د موسیقي یوه نامتو اله ده، چې د افغانستان شمال کې قطغن او هزاره جاتو سیمې د هغه د پیدایښت ځای ګڼل کېږي.
دمبوره چې د توت له لرګي او د پسه له کولمو جوړېږي، له ښه او په زړه پورې غږ سره هر اورېدونکی ځان ته جذبوي. د موسیقي دغه اله د هېواد په لرغونې تاریخ کې رېښې لري.
د سمنګان ولایت مرکز ایبک ښار د افغانستان او د هېواد په شمال کې د دمبورې جوړولو له څو ښارونو او بازارونو څخه دی، چې د نورو سیمه ییزو توکو جوړولو تر څنګ یې، دغه ښار ته فرهنګي رنګ ورکړی دی.
طالبانو له واکمنېدو وروسته، له موسیقۍ او د هغه له توکو سره سخت مخالفت ښودلی او داسې ښکاري، چې دا ځل په هېواد کې د دمبورې جوړولو صنعت او غږول د له منځه تلو په حال کې دي.
د ایبک ښار بازارونو ته چې د کابل – شمال په لویه لاره کې دي، له رسېدو سره سم داسې هټۍ لیدل کېږي، چې پر دېوالونو یې د موسیقي توکو او دمبورې په ځړولو سره، دغه ښار ته فرهنګي او د سیمه ییزې موسیقۍ د صنعت رنګ ورکړی و.
افغانستان کې د طالبانو له واکمنېدو او د ۷ میاشتو په تېرېدو سره، اوس د ایبک ښار اوسېدونکي او هټیوال وایي، چې د دغه ښار به بازارونو کې د دمبورې جوړولو صنعت، کارول او پلور د پخوا په شان نه دي.
هغوی اندېښنه څرګندوي، چې د دغه وضعیت په دوام سره، په هېواد په ځانګړې توګه سمنګان ولایت کې دغه صنعت له منځه ځي. ګل سعید (مستعار نوم) د ایبک ښار هتیوال او د دمبورې پلورونکی دی.
هغه له ۸صبح ورځپاڼې سره په خبرو کې وایي، چې اوس یې کاروبار د پخوا په شان نه دی او ان ویلای شي، چې هېڅ کاروبار نه لري.
هغه زیاتوي، چې پر هېواد د طالبانو له واکمنېدو مخکې یې هره ورځ لږ تر لږه شپږ دمبورې پلورلې، په ځانګړې توګه هغه سیالانیان چې له نورو ولایتونو د افغانستان شمال ته راتلل او د ایبک ښار له ځایي بازارونو یې لیدنه کوله.
د ګل سعید په وینا، اوس د هغه هټۍ نه یوازې پخوانی پلور نه لري؛ بلکې ان نه شي کولای خپله هټۍ د پخوا په شان ښکلې کړې؛ ځکه طالبان د دمبورې له فرهنګ او غږ سره پردي دي او د دمبورې او موسیقۍ نورو الاتو غږ ته ارزښت نه ورکوي.
ګل سعید وایي، چې دمبورې د کمیت له پلوه یوشان دي؛ خو د کیفیت او جوړښت له پلوه بېلابېل ډولونه لري، چې هر یو یې د جوړونکي هنر او استعداد نندارې ته وړاندې کوي او دا ځانګړتیا له شک پرته چې د هرې دمبورې پر بیه هم اغېزه لري.
د هغه په وینا، کله یې چې د دمبورې کار کاوه، هره دمبوره یې له درېيو تر شل زرو افغانیو پلورله. د دمبورې د کار کیفیت پر جوړښت سربېره یې، په غږونکي پورې هم اړه لري؛ دا چې څومره کولای شي. خپلې ګوتې د هغې له تارونو سره بلدې کړي او اورېدونکي ته په زړه پورې غږ وړاندې کړي او ځانته یې جذب کړي.
سردار (مستعار نوم) د هېواد په شمال کې د دمبورې ځایي غږونکی او ځوان محلي سندرغاړی دی، چې ذهن او ګوتې یې له دمبورې سره بلدې دي. هغه د دمبورې او د هغه د ډولونو د غږولو په اړه داسې وایي: «یو ډول دمبوره لنډه بولي، چې د قطغن خلک یې غږوي.
د یو ډول یې غاړه اوږده او پرده یې پورته وي، چې د میمنې او شبرغان خلک یې غږوي. د یوه بل ډول یې دسته لنډه وي او غاړه یې لوړه جوړوي، چې د هزاره جاتو خلک یې غږوي.»
داسې وخت و، چې نه یوازې د دمبورې مینه والو یې له غږ څخه خوند اخیست؛ بلکې د دغې الې د جوړونکو لپاره د یوې نمړۍ ډوډۍ برابرولو زمینه یې هم جوړوله.
د ایبک اوسېدونکی علي سمنګاني، کابو دوې لسیزې کیږي، چې د دمبورې پر جوړولو بوخت دی او د دغه صنعت په ژوندي ساتلو کې یې خپل رول لرلی.
هغه ۸صبح ورځپاڼې ته وایي، چې څو میاشتې کېږي د دمبورې له جوړولو یې لاس اخیستی او لامل یې پر هېواد د طالبانو واکمنېدل دی. د علي په اند که کار ته یې دوام ورکړي، یوه ورځ به یې د ابرو او عزت او ښايي د خپل ژوند په بیه تمام شي.
د هغه په وینا، سمنګان کې د طالبانو له واکمنۍ مخکې د دغه ولایت له ځایي سندرغاړو او ځوانانو څخه جوړې شوې ډلې فعالې وې، خو اوس له دغو ډلو هېڅ یوه نشته او دی خپله هم په پټه ژوند کوي، تر څو له کوم ناوړه برخلیک سره مخ نه شي.
افغانستان کې د طالبانو واکمني نه یوازې د دمبورې جوړولو صنعت د سقوط لامل شوې؛ بلکې د هنرمندانو په ځانګړې توګه د هغوی چې یو وخت د دمبورې د غږولو له امله له لوی شهرته برخمن وو، د بې کوره کېدو لامل هم شوي دي.
یو له دغو هنرمندانو، ضیا سمنګاني دی، چې د شمالي ولایتونو، په ځانګړې توګه د سمنګان اوسېدونکي یې کار او هنر پېژني او پوهېږي، چې د خپلو ګوتو په کار او له دمبورې سره د هغوی د رنځونو لیرې کوونکی و.
ضیا سمنګاني چې اوس د طالبانو له لاسه د ژوندي پاتې کېدو له امله ایران ته کډوال شوی دی، وایي چې طالبان له فرهنګ او موسیقي سره مخالف او ویلی شو، چې بېګانه دي او له کومې کړنې سره چې لري یې، د هېواد فرهنګي میراث ته زیان رسوي.
د هېواد په شمال کې د دمبورې د جوړولو له صنعت او پلور څخه په داسې حال کې اندېښنه څرګندېږی، چې طالبانو تازه کابل پوهنتون کې د هنرونو له پوهنځي د موسیقي ډیپارتمنټ لغوه کړی او امر یې کړی، چې تر دې وروسته دغه ډیپارتمنټ ته نور محصلین نه جذبوي.