د نصاب بدلون او د زدکړو برخلیک؛ د ښوونیز نصاب لپاره د طالبانو پالیسي ورانوونکې ده

د هر هېواد ښوونیز نصاب د پراختیا او پرمختګ بنسټ دی او د هغه هېواد د پوهې او معرفت ښودنه کوي. له ننګونو او ستونزو سره سره، په تېرو دوو لسیزو کې د افغانستان ښوونیز نصاب د معاصرې پوهې د پراختیا او پرمختګ لپاره هیلې راپیدا کړې؛ خو د طالبانو د «پوهنې او لوړو زده کړو کمېسیون» له یوه کال څېړنو وروسته د دغې ډلې مشرتابه ته یوه طرحه استولی او اوسنی ښوونیز نصاب یې د “کابل د ګوډاګۍ ادارې” پاتې شونی بللی. دغه کمېسیون ادعا کړې، چې په ښوونیز نصاب کې د “اسلامي او افغاني ارزښتونو” د دودولو د مخنیوي په برخه کې په «ماهرانه ډول» هڅه شوې ده. د دغه کمېسیون له خوا اوسني درسي کتابونه د «یهودي او غیر مذهبي» هېوادونو له خوا چاپ شوی کتابونه بلل شوي او ویلي یې دي چې د کتابونو په پیل کې باید د طالبانو ترانه وویل شي. خو کارپوهان ښوونیز نصاب له اسلامي معیارونو او ارزښتونو سره برابر ګڼي او ټینګار کوي چې اوسنی نصاب د هېواد په اوسنیو شرایطو کې ښه معیارونه لري.

۸صبح ورځپاڼې یو سند ترلاسه کړی چې پکې د طالبانو د «ښوونې، روزنې او لوړو زده کړو کمېسیون» تر څارنې لاندې د «عصری ښوونځیو د نصاب د ارزونې کمېټې» د دې ډلې په مشرۍ د هېواد د تعلیمی نصاب د ارزونې راپور وړاندې کړی دی. په دې سند کې د بشري حقونو ټول ارزښتونه او مفاهیم لکه ازادي او د عصري زده کړو اړتیا رد شوي دي.

په دې راپور کې د تعلیمي او تحصیلي نصاب په اړه د طالبانو ځینې کړنې څېړل شوي او کارپوهانو د اوسني ښوونیز نصاب او د طالبانو له خوا د هغې د بدلون د پایلو په اړه خپل نظرونه وړاندې کړي دي.

د تعلیمي او تحصیلي نصاب په اړه د طالبانو کړنې

د تېر کال په اوږدو کې طالبانو د پوهنې د نظام پر وړاندې ډېر «غیرمعیاری» چلندونه ښودلي دي. دې ډلې د نصاب د «غیر اسلامي» بللو سربیره، د زده کونکو، محصلینو او ښوونکو په وړاندې ډیر پیچلي او آن «ذلت آمیز» بندیزونه لګولي دي. دوی په هر پوهنتون کې د پروفیسورانو لپاره مذهبي مبلغان استخدام کړي او اوس یې د ښوونځیو له استادانو څخه د «دیني ازموینو» اخیستلو لړۍ پیل کړې ده. همدارنګه د ښوونځيو د دولسم ټولګي ټولو ښځينه زده کوونکو څخه په يوه ورځ ازموينه واخيستل شوه. په راپور کې د تعلیمي نصاب په اړه د طالبانو پر ځینو کړنو لنډې خبرې شوې دي.

له استادانو دیني ازموینه اخیستل

د طالبانو د پوهنې وزارت دا مهال د ښوونځیو له ټولو ښوونکو څخه دیني ازموینه اخلي. ۸صبح ورځپاڼې هم له استادانو څخه د طالبانو دیني پوښتنو ته لاس رسۍ پیدا کړی. له دغو پوښتنو څخه په یو ځای کې له استادانو پوښتل شوي چې ایا د «میوې په اوبو» سره اودس کول جایز دي او که نه؟ د ښوونځیو ښوونکي د طالبانو دا کړنه «شرمناکه» بولي او زیاتوي چې طالبان باید د دیني ازموینو پر ځای د هېواد په معارف کې د عصري پوهې د پیاوړتیا لپاره د ظرفیت لوړولو، تخصصي پوهې او مسلکي زده کړو زمینه برابره کړي. طالبان له استادانو څخه پداسې حال کې «دیني امتحان» اخلي چې په اوسني نصاب کې ۴۷۱ دیني کتابونه شامل دي او زده کوونکو ته ورکړل شوي دي.

د دغه طرحه او چټک تطبیق له مخې یې دغه ډله د هېواد د پرمختګ او د پوهاوي د پراختیا په برخه کې هېڅ ډول هڅه نه کوي. که طالبانو د خپل واک د دوام او د هیواد د پرمختګ اراده درلوده، نو د «مدرسي» ډوله چلند پر ځای به یې د عصري اصولو او پوهې د سیستماتیک کولو لپاره کار کاوه. په دې ډول چلندونو سره دا ښیي چې دوی د عصري کولو له کاروان سره د پرمختګ او تګ کولو اراده نه لري او د دوی له فکر څخه د داسې شی راوتل ممکن نه ښکاري.

له درس پرته د نجونو زده کونکو ارتقا

طالبانو د نجونو د ښوونځیو له تړلو یو نیم کال وروسته د چهارشنبې په ورځ د لیندۍ په ۱۶مه د نجونو د ښوونځیو د دولسم ټولګي له زده کوونکو څخه په یوه ورځ ازموینه واخیسته. د طالبانو د پوهنې وزارت د کړنلارې له مخې ټولو زده کوونکو د دولسم ټولګي ازموینه په یوه ورځ کې په درې ساعتونو کې واخیستل شوه. زده کوونکو او ښوونکو پر دغه وضعیت سختې نیوکې کړې او د خپل راتلونکي په اړه یې اندېښنه ښودلې ده.

د طالبانو دا کار د افغانستان د تعلیمي نصاب لپاره د جدي ستونزو لامل ګرځي. د هغې یو نه جبران کیدونکی زیانونو څخه یې د زده کونکو انګیزه او هڅونه له مینځه وړل دي. هغه زده کوونکی چې له روزنې پرته وده کوي، د خپل برخلیک او تعلیمي راتلونکي په اړه بي باوره او بې پروا کیږي. له بلې خوا طالبانو دا نه ده څرګنده کړې، چې د دی یو ورځني ازمیني وروسته به دوی له کوم برخلیک سره مخ شي.

په هېواد کې نجونو او مېرمنو د طالبانو دغه کار غندلی او ویلي یې دي، چې له زده کړو پرته فراغت د منلو وړ ندی او دا یې د علم له ډګره په سیستماتیک ډول د ښځو ایستل ګڼي. دوی ټینګار کوي چې سند اخیستل د ټولنې او ښځو درد نه دوا کوي. د ښځو له نظره، له تعلیم پرته کامبیدل دوي له پوهاوي او بیداری څخه بې برخې کوي.

«پرمختګ په نوې نړۍ کې د ژوند کولو یوازینی لار ده» او دا د پوهې پراختیا پرته ممکنه نه ده. له زده کړې پرته د نجونو کامیابول د جنسیتي تبعیض جوړښت رامنځته کوي او اقتصاد ته د نه جبرانېدونکي زیان لامل ګرځي. د اقتصاد پوهانو په اند، د ښځو د زده کړو له لارې د ټولنې د پرمختګ د بهير د پرمخبيولو ترڅنګ، د هېواد ملي عايد زياتېږي، د بېکارۍ کچه راټيټېږي، سياسي نظام پياوړى کوي او بشري پرمختګ پراخوي. له بلې خوا افغانستان د ښځو پر وړاندې د هر ډول تبعیض د له منځه وړلو کنوانسیون لاسلیک کړی. ملګري ملتونه چې په اونۍ کې ۴۰ میلیونه ډالر کابل ته لیږي، باید په دې برخه کې اقدام وکړي او د کنوانسیونونو د احکامو په رعایت کې له طالبانو سره حساب کتاب وکړي.

د پوهنتونونو لپاره د دیني مبلغانو ګمارل

د طالبانو د لوړو زده کړو وزارت لا د مخه اعلان کړی چې د هر دولتي پوهنتون لپاره به ملا امام، مسجد او یو دیني مبلغ وګماري د دې ادارې په وینا، ترڅو استادانو ته د «کلکې عقیدې او تجوید» درسونه ورکړي. دا په داسې حال کې ده چې د طالبانو په وینا په ټول هېواد کې شاوخوا ۶۰۰۰ دیني مدرسې ثبت دي او ۱۵۷۱۶ مدرسې او دارالحفاظونه پرته له راجسټر فعالیت کوي. همدا ډول د دې ډلې د مشر په امر د زرګونه نورو دیني مدرسو د جوړېدو پلان جوړ شوی دی. طالبان کولای شي له دغو مدرسو او جوماتونو د دیني زده کړو د تبلیغ او ترویج لپاره کار واخلي. «پوهنتون یوه عصري ښکارنده ده او نوي علوم په کې تدریس کېږي». دا اړینه ده چې د پوهنتون او مدرسې ترمنځ توپیر وشي او د تعلیم او پوهې ایډیالوژیکي کېدو مخه ونیول شي. د معارف ایډیالوژیکي کول او هغه هم په طالباني ډول، د فکر او پوښتنې ځواک له منځه وړي، چې د عصري پوهې یوه برخه ده. د هغو استادانو او اکاډمیکانو شخصیتونو لپاره اخلاقي او نظریاتي سپارښتنې چې د پوهې په رڼا کې ژوند تجربه کوي، نه یوازې دا چې کار نه ورکوي، بلکې سپکاوی هم ګڼل کیږي او د وخت د پوهې غوښتنو ته ځواب نه ورکوي؛ ځکه چې د هغه چا لپاره چې غواړي په کرنه کې ماهر شي او د اسلامي ټولنې په بستر کې دولس کاله زده کړو په موده کې په کافي اندازه دیني مسایل زده کړي، د هغه لپاره په تجوید پوهیدل ضروري نه دي. موږ باید دا تمه ونه کړو چې هر څوک دې ملا او مولوي شي. د پوهنتونونو وظيفه دا ده چې فکر پيدا کړي، عصري عقلانيت ته وده ورکړي، نيوکه کولو ته لار هواره کړي. کله چې پوهنتونونه د محدودیتونو او فکري خنډونو سره مخ شي، دوی خپل طبیعت او فعالیت له لاسه ورکوي.

په تحصیلي څانګو کې د نجونو لپاره د انتخاب محدودیت

طالبانو د کانکور په ازموينه کې د ښځينه زوکوونکو لپاره د تحصیلې څانګو ساحه محدوده کړي ده. د دغې ډلې د حکم له مخې نجونې د ژورنالیزم، اقتصاد، ساختماني انجینرۍ، وترنري طب، کرنې او یو شمېر نورو څانګو له غوره کولو منع دي. د طالبانو د لوړو زده کړو وزارت ویاند ویلي دي چې هغه نجونې به هغو پوهنځیو ته نه معرفي کیږي چې د ده په وینا نه د دوی او نه هم د هیوادوالو لپاره ګټورې وي.

په پوهنتونونو کې د علمي څانګو رامنځته کول د ټولنيزې اړتيا له مخې په بېلابېلو برخو کې د پوهې د ودې او پراختيا پر بنسټ کېږي. د جنسیت په پام کې نیولو پرته، خلک د دوی د لیوالتیا، لیاقت او وړتیا پر بنسټ علمي ساحې غوره کوي؛ هغه چې کولی شي غوره او ډیر موثریت ولري. د تعلیمي څانګو له غوره کولو څخه د نجونو منع کول د بشري حقونو څخه سرغړونه، د پرمختګ څخه سرغړونه، په تعلیم کې تبعیض او د ټولنیزو ظرفیتونو او اړتیاوو له پامه غورځول دي. نجونې په هیواد کې د زده کړې له هغو څانګو څخه بې برخې دي چې د دوی د لیوالتیا، لیاقت او هڅونې پر بنسټ د پوهې او تخصص په وده کې ګټورې وي؛ ځکه چې د نن ورځې ژوند په هره برخه کې تخصص ته اړتیا لري، پرته له دي چې جنسیت په نظر کې ونیول شي. د ژوند هیڅ ډګر پرته له عصري او تازه معلوماتو او سرچینو څخه شتون نلري. نن ورځ، ترټولو ابتدایې کار هم تخصص ته اړتیا لري. له دې ټولو سره سره د کانکور په تیرو ازمینو کې د نجونو شتون او ځلیدل دا ښيي چې هغوى د ټولنې د اړتياوو او د ګټو پر بنسټ د علمي ساحو په وده او پراختيا کې ډېر ظرفيت او وړتيا لري. نو د دوی لپاره باید فرصتونه برابر شي، نه دا چې د دوی په فعالیتونو او زده کړو بندیز ولګول شي.

د نجونو پر مخ د ښوونځیو او پوهنتونونو د تل لپاره تړل

تر دې مخکې ۸صبح ورځپاڼې داسې معلومات ترلاسه کړي چې پر اساس یې د طالبانو غیر حاضر مشر ملا هبت الله اخندزاده د نجونو لپاره د ښوونځیو او دولتي پوهنتونونو د تړلو امر صادر کړی و. یوې باخبرې سرچینې ۸صبح ورځپاڼې ته تایید کړې، چې د طالبانو د مشرتابه د پرېکړې له مخې به د ښوونځیو دروازې د تل لپاره د نجونو پر مخ وتړل شي. دغي باوري سرچینې ۸صبح ته وویل: «د ښوونځیو کیسه پای ته رسېدلې، یوازي اعلان ندی شوې. ښوونځيو ته نور اجازه نه ورکول کیږي».

د تعلیمي نصاب په راپور کې طالبانو د نجونو د لومړنیو ښوونځیو په ذکر سخته نیوکه کړې او ویلي یې دي: «دلته د نجونو د ښوونځي یادونه شوې. استاد باید د ښځو د تعلیم موضوع د اسلامي اصولو په رڼا کې تشریح کړي. شامل شوي انځورونه هم باید حذف شي او د هغې بدۍ باید بیان شي».

د نجونو زده کړه په هره ټولنه کې یو له خورا اړینو انساني اړتیاوو څخه ده. هیڅ ټولنه تر هغه وخته پرمختګ نه کوي چې د نارینه او ښځینه لپاره مساوي تعلیمي فرصتونه برابر نشي. هیڅ ټولنه د ښځو له شتون او معنوي مشارکت پرته دوامداره ثبات او پرمختګ نشي کولای. د افغان نجونو او ښځو پر مخ د ښوونځیو او پوهنتونونو تړل هیڅ انساني، اخلاقي او علمي توجیه نه لري، پرته له دې چې دا د «منځنيو پیړیو تبعیض» او د طالبانو ابتدايي فکر منعکس کړي.  علمي او تخصصي برخو ته یو اړخیزه کتنه هیواد د «رجعت» په لور بوځي او له ټولنې څخه د انساني ژوند او نسبي سوکالۍ ټول فرصتونه له مینځه وړي. ښوونه او روزنه د سوکالۍ، ځواکمنتیا او پر ځان بسیا بستر دی. طالبان غواړي د نجونو او ښځو پر زده کړو بندیز ولګوي، دغه فرصتونه له دوی څخه واخلي، د ښځو پر وړاندې تبعیض نور هم منظم او بنسټیز کړي، او ټولنه په یو ډول او یو اړخیز کیدو لور ته بوځي.

د نصاب بدلول او د اسلامي ثقافت کرېډټ زیاتول

طالبانو په پوهنتونونو او لوړو زده کړو موسسو کې د “اسلامي ثقافت” مضمون په هر سمستر کې له یو کریډیټ څخه درې کریډیټو ته لوړه کړې ده. د دې بدلون پر بنسټ د “اسلامي ثقافت” په څلور کلنه علمي دوره کې له اتو کریډیټ څخه ۲۴ کریډیټ ته لوړ شوی دی. دا په داسې حال کې ده، چې د افغانستان د ستراتیژیکو مطالعاتو د انستیتوت د یوې څېړنې د موندنو پر بنسټ، د افغانستان په پوهنتونونو کې دیني مضامین افراطي محتوا لري او د محصلینو د افراطیت لامل کېږي. د طالبانو له واکمنۍ مخکې د کابل پوهنتون د «اسلامي ثقافت» څو استادان د بریدونو د تنظیم او د داعش په ګډون له ترهګرو ډلو سره د همکارۍ په تور نیول شوي وو. ظاهر داعي او معروف راسخ له هغو استادانو څخه وو چې د طالبانو د واکمنۍ تر وخته پورې د افغانستان د ملي امنیت په زندانونو کې ساتل کېدل. د تېر حکومت کشفي او استخباراتي ادارو ویلي وو، چې د دوی په لاس کې د اسنادو پر بنسټ، د اسلامي ثقافت یو زیات شمېر استادان له ترهګرو ډلو سره همکاري کوي او د افراطي فکر په رامنځته کولو کې یې رول لوبولی دی. له بلې خوا د دې مضمون د کریډیټ زیاتوالی د دې حقیقت تر څنګ چې د هغې په محتوا او تدریسي پروګرامونو کې هیڅ کنټرول شتون نلري، په پوهنتونونو کې د زده کړې ایډیالوژیکی ته وده ورکوي او د تخصصي او مسلکي مضامینو د تدریس وخت نیسي. همدا اوس دغه وضعیت د دې لامل شوی چې په یو شمېر خصوصي پوهنتونونو کې د عملي او مسلکي مضامینو د له منځه وړلو تر څنګ د پوهنتون استادان هم بې کاره شي.

په دې وروستیو کې د طالبانو د لوړو زده کړو سرپرست وزیر هم په هرات پوهنتون کې ویلي وو چې د طالبانو د علمي رتبو ټاکل «د علماوو بې عزتي» ده. د هغه په ​​وينا، د يوه “مجاهد طالب” علمي درجه بايد د هغو ماينونو له شمېر څخه محاسبه شي چې هغه ښخ کړي او منفجر کړي دي.

د طالبانو لخوا د تعلیمي نصاب د بدلون پایله

د هر هیواد ښوونیز نظام د بدلون په حال کې دی. ټول هیوادونه هڅه کوي چې خپل تعلیمي نظام د علم او تکنالوژي د پرمختګ له مخې جوړ کړي. د افغانستان په ښوونیز نظام کې د بدلون له دې نظره ملاتړ کېدای شي؛ خو دا بدلون باید د غیر نظریاتي بنسټونو او د پوهنې د کارپوهانو لخوا ترسره شي. په دې برخه کې طالبان د تخصص او مسلکي چلند نه لري او د دوی وړاندیز شوي بدلونونه به د هېواد د پوهنې نظام شاته بوزي.

په طالبانو په نصاب کې د پوښتنې او انتقادي فکر منع کول

ښوونیز نظام باید نه یوازې معلومات انتقال او ذخیره کړي، بلکې زده کوونکو ته د فکر کولو وړتیا ور زده کړي. یو تعلیمي سیسټم چې د پوښتنې او انتقادي چلند ښوونه نشي کولی د نوي نظرونو رامینځته کولو او فکر بدلولو مخه نیسي. یو تعلیمي سیسټم باید زده کونکو ته معلومات په داسې ډول ورسوي چې دوی پدې معلوماتو باور وکړي او په سمه توګه پرې پوه شي. په هرصورت، د نصاب د بدلون په اړه د طالبانو په وړاندیز کې، پرته له پوښتنې څخه په نظریاتي زده کړو ټینګار شوی. په دې طرحه کې هېڅ ځای د پوښتنو د اړتیا یادونه نه ده شوې او برعکس د استادانو له خوا د معلوماتو پر محدودیت او ترتیب ټینګار شوی دی. د طالبانو د «ښوونې، روزنې او لوړو زده کړو کمېسیون” د ارزونې کمېټې په خپل وړاندیز شوي سند کې په کتابونو کې د انځورونو پر شاملولو نیوکه کړې ده. دا سند وايي: “د لسم ټولګي ریاضي، په ۵۱ پاڼه کې، د یو نیکټایې په غاړه شخص انځور دی چې ماشومانو ته د نیکټایې فکر ورکوي. د انځورونو ګټې او زیانونه باید زده کونکو ته تشریح شي». د یو ښه شخص د نیکټایې په غاړه انځور په اړه بحث کول ورآخو، د تکلیف تعیین او بدو زده کړو ته هڅول، د زده کونکي څخه د پوښتنې او نیوکې وړتیا اخلي.

د طالبانو په نصاب کې د بحث مخنیوی

اوسنۍ نړۍ ته د ارزښتونو د خبرو نړۍ هم ویل کیږي. یو تعلیمي سیسټم چې نشي کولی د ډیالوګ پوهې ته وده وکړي او تعلیم ته پراختیا ورکړي د معلوماتو او پوهې په یو طرفه لیږد سره به د ځنډ او ټیکاو لامل شي. په اوسني تعلیمي نصاب کې د خبرو اترو ځای نه درک کیدای شي او نه هم عمومي. مګر داسې لارښوونې شتون لري چې کولی شي د دې لپاره اساس چمتو کړي. د طالبانو د تعلیم، تربیې او لوړو زده کړو د کمېسیون په وړاندیز کې  د بحث او د هغې د اړتیا په اړه هیڅ ندي ویل شوي او نه یې هم یادونه شوې ده. برعکس په یو طرفه تعلیم ټینګار شوی دی. اوس تر بل هر وخت افغاني ټولنه خبرو اترو ته اړتیا لري. خبرې اترې باید د مشورې ورکولو، دندې سپارلو، او حقدارۍ سره ګډوډ نه وي. د “عصري ښوونځیو د ارزونې کمیټې” په راپور کې چې د طالبانو له خوا چمتو شوی، خبرې اترې په کلکه رد شوې دي. په دې راپور کې له نورو معاصرو او تاریخي جریانونو سره خبرې اترې منع دي. د دغه سند په یوه برخه کې د هېواد د مشهور تاریخ لیکونکي فیض محمد کاتب د شیعه مذهب له امله غندل شوی او هغه څه چې له مشروطه غوښتنې سره د هغه تړاو بلل شوی دی. په دغه سند کې راغلي دي: «دلته د ملا فیض محمد کاتب په نوم یو شیعه چې د مشروطه غوښتونکې غوزځنګ غړی و، معرفي شوی دی. ښوونکی باید شاګردانو ته د مشروطه غوښتونکو د غورځنګ فسادونه تشریح کړي (کوم چې په اصل کې د پاچاهي نظام او د لویدیځ جمهوریت وو).

د طالبانو په نصاب کې د نوښت له منځه وړل

په تعلیمي سیسټمونو کې د زده کونکو لپاره د هڅونې او خلاقیت رامینځته کولو هڅې کیږي. هغه زده کوونکی چې زده کړې ته هڅول کیږي، لیواله او نوښتګر وي. نوښتګر زده کونکي آزادی تعلیمي فضا ته اړتیا لري. هغه محدودیتونه چې طالبانو پر تعلیمي نصاب لګولي دي، انګیزه او خلاقیت له منځه وړي او هڅه او هاند له منځه وړي؛ ځکه چې د طالبانو تعلیمي نظام یو بند نظام دی او هر څه چې د دغه ډلې د خوښې وي، هغه شی اصل ګڼي. د طالبانو لخوا چمتو شوي د ښوونځیو د عصري نصاب د ارزونې کمېټې په راپور کې د برېښنا د اختراع کوونکي ادیسن په اړه ویل شوي، چې د ښوونځي په درسي کتابونو کې باید یو امریکايي ساینس پوه معرفي نشي، په داسې حال کې چې د هغه معرفي کول په زده کوونکو کې انګیزه او خلاقیت پیدا کولای شي. په دې سند کې دوی ویلي دي: «دلته هم یو امریکايي ماشومانو ته معرفي شوی، چې موږ ورته اړتیا نه لرو.»

د افغانستان د اوسني تعلیمي نصاب په اړه د کارپوهانو نظر

په همدې حال کې د پوهنې وزارت د تعلیمي نصاب د پراختیا د پروژې پخواني رئیس ډاکټر شیرعلي ظریفي له ۸صبح ورځپاڼې سره په مرکه کې وویل: «د جمهوريت په دوره کې د تحصیلي نصاب په برخه کې ډېر مناسب ټیم کار کړی دی. زه فکر نه کوم چې (طالبانو) نوې اداره دې د اوسني نظام په پرتله نوی او ښه څه چمتو کړي؛ ځکه چې هغه کاري ټیم له منځه تللی دی.» هغه وايي: ټول نصابونه د بدلون په حالت کې دي.  ښاغلی ظریفي زیاتوي:«دوی (طالبان) کیدای شي له پخوانیو او شته موادو څخه چمتو شوي مواد یوځای کړي، چې د دوی لپاره هم اسانه کار نه دی. ځکه چې دوی د نصاب لیکلو تجربه نه لري. زما وړاندوینه دا ده چې هر څومره دوی په سیسټم کې لاسوهنه وکړي، هغومره به ډیر زیان ورسوي».

د پوهنې وزارت د تعلیمي نصاب د پراختیا د پروژې پخوانی مشر وايي، اوسنی نصاب «په خپلواکه توګه د اسلامي ارزښتونو، افغاني کلتور، معیارونو او علمي اصولو پر بنسټ لیکل شوی دی. د دولتي چارواکو له خوا هیڅ ډول منفي مداخله نه ده شوې او یوازې یې ملاتړ کړی دی. دا نصاب د څه دپاسه لسو کلونو د سلګونو افغان کارپوهانو د هڅو پایله ده».

ښاغلی ظریفي وايي، چې له څو ځلو هڅو وروسته هم د پوهنې له سرپرست وزیر سره په لیدو نه دی بریالی شوی، خو له هغه دوو مرستیالانو سره یې خبرې کړې دي. هغه څرګندوي، چې له دغو طالب چارواکو سره می د خبرو پر مهال ویلي:«د متخصصینو له مشورې پرته په تیاره کې پرېکړه مه کوئ. دا وطن د هر چا دی. خلک مسلمانان دي، د فتحه شویو خلکو په څیر ورسره چلند مه کوئ. نورو ته د انسان، مسلمان او وطن دوست په سترګه وګورئ. دوی باید له متخصصینو مشوره وغواړي او د شخصي او ډله ییزو ګټو پر ځای د هېواد او هېوادوالو په فکر کې شي او د شریعت او مصلحت پیروي وکړي».

د ښوونیز نظام د پروژې پخوانی مشر وايي، چې تر اوسه په څه باندې ۹۰ میلیونه ټوکو کې له ۷۰۰ ډېر کتابونه چاپ او وېشل شوي دي. د هغه په ​​وينا، ديني ارزښتونه، دودونه، قوانين، فرهنګي مسايل، د ټولنې اړتياوې او د کار بازار په بېلابېلو کچو د زده کوونکو ذهني او جسمي وده په ښوونيز نصاب کې شامل دي، دیني او اخلاقي مسایل په پام کې نیول شوي او په عباداتو، ژبې، ریاضي، ساینس او ​​ټولنیزو علومو کې د سواد، پوهې او مهارتونو کچه هم په پام کې نیول شوې ده.» ښاغلی ظریفي زیاتوي، چې په عمومي زده کړو کې ۵۴۴ کتابونه، د اسلامي زده کړو په برخه کې ۴۷۱ کتابونه او په درېیمه ژبو کې د ښوونکو د لارښوونې لپاره ۱۹۲ کتابونه تالیف شوي، چې ټول له اسلامي ارزښتونو او افغاني کلتور سره سم دي. د هغه په ​​وينا، د افغانستان د اوسني ښوونيز نصاب د ترتيبولو لپاره ټولې هڅې شوي دي، ترڅو د محتوا له پلوه له اسلامي ارزښتونو سره سم وي او له دغو ارزښتونو سره په ټکر کې نه وي. ښاغلی ظریفي وايي چې په اوسني نصاب کې “نه له دیني ارزښتونو سره ټکر شته، نه په صراحت، نه په اشاره، نه په کنایې سره، نه په ټولنیزو علومو کې، نه په ساینسي علومو کې له دیني ارزښتونو سره ټکر شته.»

هغه زیاتوي چې د ښوونځیو اوسنی نصاب «ملي» دی. د هغه په ​​وينا، په دغه نصاب کې د بهرنيانو د کلتور او دودونو د مخنيوي هڅې هم شوې دي. ښاغلی ظریفي زیاتوي چې اوسنی نصاب د ملي روحیې او ملي ګټو پر بنسټ جوړ شوی دی. د هغه په ​​وينا، د اوسني نصاب ټول مفردات د نړۍ د ښوونځيو د تربیتي پوهانو له خوا چمتو شوي او د مضمونونو افقي او عمودي ترتيب په کې په پام کې نیول شوی دی. د هغه په ​​وينا، اوسنی نصاب د فعالې زده کړې میتود (ACTIVE LEARNING METHOD)  پر بنسټ لیکل شوی، چې نه په ښوونکی متمرکز دی او نه هم په زده کوونکي.

خو د دیني چارو څېړونکی او د ۸صبح ورځپاڼې مسوول مدیر محمد محقق د طالبانو د دې ادعا په اړه چې د افغانستان ښوونیز نصاب یې «غیر اسلامي» بللی وايي:«دا ادعا چې کوم تعلیمي نصاب اسلامي دی او که نه، کومه ساده او اسانه ادعا نه ده چې څوک دې په دې اړه قضاوت وکړي». د ښاغلي محقق په وینا هغه کسان چې په دې برخه کې نظر ورکوي باید په دیني مسایلو کې کافي تخصص ولري. له بلې خوا هغه وايي چې د مذهبونو او فکري مکتبونو تر منځ د اختلافي د مسايلو په اړه چې بېلابېل تعبيرونه لري کوم قطعي حکم نشته. د دیني چارو د دې څیړونکي په وینا، کله چې د مذهبي او فکري مکتبونو ترمنځ اختلافي مسایل موجود وي، هغه نظر چې د دیني تفسیر سره سمون ولري، اسلامي دی. د ده په آند، هغه څوک چې د يوه جریان يا بل فکر استازيتوب کوي، نه شي کولاى خپل مخالف فکر او جریان غير اسلامي وبولي. د هغه په ​​وينا، يوه مسله يوازې په هغه صورت کې غير اسلامي بلل کېداى شي، چې اجماع موجوده وي او هغه اجماع هم د قطعي الدلالة نص پر بنسټ وي. د ښاغلي محقق په وینا، د دې موضوع لپاره د امام غزالي، ماتریدي او نورو په ځانګړيو کتابونو کې سخت قوانین وضع شوي او محدود کړي دي، ترڅو په ډاګه شي چې څوک په قطعي ډول د بل لوري نظر غیر اسلامي بللی شي، هغه هم په داسې حال کې چې په دې اړه اجماع وجود ولري او هغه اجماع هم په قطعي الدلالة متن ولاړه وي. دا په داسې حال کې ده چې د دیني چارو د دغه څیړونکي په وینا، په تعلیمي نصاب کې د مسلمانانو د اجماع له مخې هیڅ داسي مسله نشته چې د قطعي الدلالة نص خلاف وي. ښاغلی محقق زیاتوي: «دا چې د طالبانو ځیني څیرې دا ادعا کوي چې د جمهوريت په نصاب کې داسې څه شته، بې بنسټه او سلیقه یې ادعا ده. د اسلامي فکر د پوهانو او متخصصینو له نظره د دوی دا ادعا باطله او بې اساسه ده».

له بلې خوا محمد محقق وايي: « په تعليمي نصاب کې د فرهنګي، تاريخي او ديني مسايلو د انعکاس په برخه کې له مسلکي او تخنيکي اړخه د ځينو نيمګړتياوو موندل ممکن دي او وايي چې دغه نصاب ستونزې لري او د جمهوریت په دوره کې یې هم د اصلاح لپاره هڅې کېدلی. البته، په نړۍ کې هیڅ داسې نصب نشته چې ۱۰۰٪ بې عیب وي او هیڅوک په هغې کې نیمګړتیا ونه موندل شي. د نړۍ په پرمختللو هیوادونو کې پر تعلیمي نصاب باندې دوامداره کار روان وي.» ښاغلی محقق زیاتوي: «په تعلیمي نصاب کې شته ستونزې په دې معنا نه دي چې دا د دیني ارزښتونو او ملي ګټو خلاف دي او باید بیخي یو طرف ته شي». د هغه په ​​وينا، د جمهوريت د دورې تعليمي نصاب له خپلو ستونزو او نيمګړتياوو سره سره د افغانستان له شرايطو سره سم تر ټولو غوره تعليمي نصاب دى.

د دیني چارو د دغه څیړونکي په آند، هغه نصاب چې طالبان یې د افغانستان لپاره جوړ کړي، نیمګړی، غیر تخصصي او ویجاړونکی به وي او اغیزې به یې په راتلونکو نسلونو کې ښکاره شي؛ چې دا به څومره د هیواد ځوانان له حقیقي علومو څخه لیرې کړي او په توهماتو کې به یې اخته کړي. د هغه په ​​وينا، طالبان په دې کار سره ځوان نسل د علمي پرمختګ په لاره کې له کار کولو بې برخې کوي او مذهبي کړکېچونه زياتوي. د ده په اند، په پای کې به د طالبانو نصاب داسې نه وي چې د افغانستان د دې تاریخي دورې اړتیاوو ته مثبت ځواب ووایي.

دا په داسې حال کې ده چې طالبانو د هېواد د واکمنۍ په لومړۍ دوره کې د نجونو ښوونځي تړلي وو او ښځې یې له خپلو ټولو بشري حقونو بې برخې کړې وې. خو د دوهم ځل لپاره واک ته تر رسیدو مخکې یې په نړیوالو غونډو کې د ښځو د تعلیم په ګډون د نورو مسایلو په اړه د خپلې تګلارې د بدلولو خبرې کړی وی. اوس چې د دوی د واکمنۍ له پیله شاوخوا ۱۶ میاشتې تېرې شوې دي، ټول منځني ښوونځي او عالي لیسې د نجونو پر مخ تړل شوي او ښځې په بشپړه توګه له عامه ډګر څخه لیرې شوي دي. همدارنګه په دې وروستیو کې د دې ډلې د لوړو زده کړو سرپرست وزیر ندا محمد ندیم هم ښوونځیو ته د نجونو تګ له «اسلامیت او افغانیت» سره په ټکر کې بولي. په یوه ویډیو کلیپ کې چې د رسنیو له خوا خپره شوې، دی وايي: «امان الله خان څه وکړل؟ له غربيانو او کفارو څخه يې دا قاعده او فورمول راوړه چې ولې ښځې په کور ناست دي او ښوونځي ته نه ځي. هغه وه چې په افغانستان کې یې د فحشا او عیاشی بڼه راوپاروله. د ظاهر شاه په وخت کې مسلمانان او مخلص قومي مشران راپورته شول چې زمونږ غیرت، حیا او ایمان دا اجازه نه ورکوي چې زموږ ښځې په زور مکتب ته ولېږئ.»