د هرات د امنیتي غونډې پایته رسېدل؛ نړۍ د ټولګډونه حکومت پر جوړېدو او د ښځو د حقونو پر خوندېتوب هوکړه لري
د هرات امنیتي غونډه چې د تاجکستان په مرکز دوشنبې ښار کې جوړه شوې وه، پرون پای ته ورسېده. د دې غونډې ګډونوالو د خپلو خبرو په وروستۍ ورځ ټینګار وکړ، چې نړېواله ټولنه په افغانستان کې د ټولګډونه حکومت د جوړېدو او د ښځو د حقونو د خوندیتوب لپاره یوه خوله ده. د افغانستان لپاره د امریکا د سفارت شارژدافېره وايي، امریکا لا هم له افغانستان سره ترټولو لوی مرسته کونکی هېواد دی. د هغې په وینا، د اساسي قانون او ټاکنو په تړاو خبرې وخت ته اړتیا لري. د افغانستان لپاره د اروپايي ټولنې ځانګړي استازي وویل، که طالبان د افغانانو بنسټيز حقونه خوندي نه کړي، د جرمونو د نړیوالې محکمې له لارې اقدام او پر دغې ډلې بندیزونه د دې ټولنې د اجنډا په سر کې راځي. د پاکستان د پارلمان غړي محسن داوړ چې په انلاین بڼه یې په غونډه کې ګډون درلود وویل، چې طالبانو د افغانستان خلک یرغمل کړي دي.
په افغانستان کې د امریکا د سفارت شارژدافېرې کرن ډیکر د هرات د لسمې امنیتي غونډې په وروستۍ ورځ وویل: «امریکا، روسیه، ایران او افغانان په افغانستان کې د ښځو د حقونو او ټولګډونه حکومت د جوړېدو په موضوع کې د نظر یووالي لري او دا یوه مهمه مسله ده.»
هغې زیاته کړه: « موږ اوس هم د افغانستان ترټولو ستر تمویلوونکي یو. موږ تېر کال له افغانستان سره له یو میلیارد ډالرو زیاته مرسته کړې ده.»
د امریکا سفارت شارژدافېرې ټینګار وکړ: «موږ له طالبانو سره مرسته نه کوو؛ زموږ پیسې د ملګروملتونو د سازمانونو له لارې د بشري مرستو او اقتصادي ثبات لپاره لګول کېږي.»
دغې امریکايۍ چارواکي وویل:«د اساسي قانون، ټاکنو او سیاسي چارو په تړاو خبرې مهم بهیر دی خو وخت نیسي. موږ باید اوس خپل تمرکز له بشري ناورنیه د افغانانانو پر ژوندي وتلو وساتو.»
بل خوا، د افغانستان لپاره د اروپايي ټولنې ځانګړي استازي ټامس نیکلاسن چې د هرات د امنیتي غونډې پر دویمه ورځ یې خبرې کولې، وویل: «د یوه باثباته افغانستان د جوړېدو لپاره موږ د یوه جدي او اوږده بهیر احیا ته اړتیا لرو، طالبان مسوولیت لري چې نړیوالو قوانینو ته د افغانستان د ژمنو په رڼا کې د افغانانو حقونه خوندي کړي.»
د افغانستان لپاره د اروپايي ټولنې استازي ټینګار وکړ، چې طالبان باید د افغانستان خلکو ته حساب ورکوونکي وي. د هغه په وينا، که طالبان د نړۍ او د افغانستان د خلکو غوښتنو ته ځواب ونه وايي، دا موضوع به د دوى او د افغانستان د خلکو لپاره ډېرې ناوړه پايلې ولري.
ښاغلي نیکلاسن زیاته کړه: «که هغوی (طالبان) د خلکو اساسي حقونو ته درناوی ونه کړي، په ځان کې بدلون رانه ولي، د خلکو مدني او بشري حقونه خوندي نه کړي، موږ کولای شو ان د جرمونو د نړیوالې محکمې له لارې اقدام وکړو او د طالبانو پر وړاندې بندیزونه ولګوو.»
اخو، د روسیې د علومو اکاډمۍ د ختیځو مطالعاتو د انستیتوت جګپوړي متخصص، ماکسیم پاشکوف چې د «افغانستان: نړیوال مسوولیت، همغږي کړنلارې، د ملګروملتونو رول» تر سرلیک لاندې غونډه کې یې وینا کوله وویل، چې په افغانستان کې د جمهوري نظام له پرځېدو وروسته، نړیوالې مرستې، چې د افغانستان د ټول لګښت ۴۵٪ برخه یې جوړوله، بندې شوې دي.
د هرات په لسمه امنیتي غونډه کې دغه جګپوړي روسي متخصص پر سیمه ییز تعامل او همغږۍ ټینګار وکړ او زیاته یې کړه: «سیمه باید د سیمې د ټيکاو، امنیت او اقتصاد د راتلونکي لپاره تعامل وکړي. موږ له تعامل او همپالنې پرته بله لاره نه لرو.»
پر هغو ویناوالو سربېره چې په دې غونډه کې یې په حضوري توګه ویناوې وکړې، د پاکستان د پارلمان غړي محسن داوړ، چې د پاکستان د حکومت له لوري په دې غونډه کې د ګډون اجازه نه وه ورکړل شوې، د ويډيو کنفرانس له لارې خبرې وکړې. ښاغلي داوړ وویل، طالبانو له یوه کال راهیسې د افغانستان خلک یرغمل نیولي دي. هغه دغه راز ټینګار وکړ، چې دغې ډلې په افغانستان کې د خپلې یو کلنې واکمنۍ پر مهال ښځې له ټولنې ګوښه کړې دي.
د دغې غونډې پنځمه غونډه د تاجیکستان د پلازمېنې دوشنبې ښار په حیات ریجنسي هوټل کې د «نوروزستان: ګډ کلتوري میراث، ډله ییز ژوند، سیمه ییزه همکاري» تر سرلیک لاندې جوړه شوه. د دغې غونډې ګډونوالو په نوروزستان یا د نوروز حوزې په هېوادونو کې کلتوري، تاریخي او ژبني عناصر د سیمې د سیاسي او اقتصادي همکاریو او همپالنې لپاره یو لوی ظرفیت دی.
د ایران تاریخ لیکونکی او د مستندو فلمونو جوړونکی حسین دهباشی، د تاجکستان د ملي ښوونیز پوهنتون استاد قاسمي سعدي او د لندن د کینګز کالج مشره عایشه صدیقی د دغې غونډې له ویناوالو وو، چې په افغانستان کې یې یوې حل لارې ته د رسېدو لپاره د کلتوری مشترکاتو پر اهمیت یې ټینګار وکړ.
بل خوا، د ۸صبح ورځپاڼې د امتیاز خاوند سنجر سهیل چې د دغې غونډې د اوومې او وروستۍ غونډې کوربه و، د دې غونډې د کوربتوب له امله د افغانستان د سټراټېژیکو مطالعاتو له انېسټېټیوټ او تاجکستانه مننه وکړه.
ښاغلي سهیل د دغو خبرو په وروستۍ غونډه کې د خپلو خبرو په ترڅ کې زیاته کړه: «دوشنبې د تاجکستان د پلازمېنې او په فارسي کلیز کې د اونۍ د درېمې ورځې د نوم په توګه ډیر اززښتونه،تاریخ او خاطرې لري، چې د افغانستان د جمهوري نظام له بې رحمانه ړنګېدو او واک ته د طالبانو له رسېدو وروسته، احساس کوم چې په کور کې یم زه تل دلته داسې احساس کوم لکه په کور کې چې یم.»
د ۸صبح ورځپاڼې د امتیاز خاوند د هرات د امنیتي خبرو لسم پړاو د سیمه ییزې همپالنې او له نړۍ سره د رغنده تعامل لپاره مهم وباله او د ورته غونډو پر رغنده رول او اغېزو یې ټینګار وکړ. د ښاغلي سهیل په وینا، د ټولګډونه سیاسي نظام د جوړښت او د ټولنیز عدالت د تامین لپاره اړینه ده چې سیاسي او علمي ځواکونه د هېواد د راتلونکي لپاره سلا مشورې وکړي.
په همدې حال کې د افغانستان د خبريالانو د ټولنې د پخواني مشر او خبريال فهيم دشتي مېرمن سیاره دشتي هم د دغې غونډې له ويناوالو وه. هغې وویل:«نړۍ باید د طالبانو د جنایتونو د قربانیانو کورنیو ته پاملرنه وکړي.»
د هرات لسمه امنیتي غونډه په داسې حال کې پای ته ورسېده، چې د دغې غونډې ۲۰۰ ګډونوالو چې له اروپا، امریکا او اسیا نه یې په دې غونډه کې ګډون کړی و، د افغانستان د اوسنیو ستونزو د حل لپاره، د لنډمهالي مشارکتي حکومت پرجوړېدو او د بشري حقونو په ځانګړې توګه د ښځو د حقونو پر خوندېتوب ټينګار وکړ.
